Vorig jaar oktober bracht ABN AMRO een onderzoeksrapport uit over de impact van drie populaire non-food producten op biodiversiteit. Hierin werd duidelijk dat onze welvaart en welzijn sterk afhankelijk zijn van de opbrengsten uit de natuur. Daar moeten we zuinig op zijn, maar ons consumptiepatroon staat hier echter haaks op. Toch kunnen consumenten met relatief kleine stappen een grote positieve bijdrage leveren.
Uit het in samenwerking met Impact Institute verschenen onderzoeksrapport blijkt een gemiddeld paar sneakers, een tweezitsbank of een smartphone respectievelijk minimaal 1,50, 109 en 7,10 euro verlies te veroorzaken aan de natuur en ecosystemen. Om de schade uit deze zogeheten verborgen kosten te compenseren en uiteindelijk te voorkomen voor de maatschappij, zou per product steeds minimaal zo’n bedrag in de keten geïnvesteerd moeten worden. De jaarlijkse wereldwijde verkoop van alleen al deze drie producten leidt volgens ons onderzoek tot een biodiversiteitsverlies van minstens 28 keer de oppervlakte van de Veluwe in één jaar. En dat is nog maar het topje van de ijsberg gezien de hoeveelheid andere producten zoals fietsen, kleding, elektronica, plastic speelgoed, cosmetica, auto’s en voedsel we wereldwijd nog meer kopen.
Vuistregels voor de consument
In het rapport gaat de aandacht vooral uit naar het bedrijfsleven, waardoor het gedrag van de consument onderbelicht blijft. Maar ook de consument kan veel doen om de impact van producten – en in dit geval sneakers, bankstellen, smartphones – op biodiversiteit te verminderen. De belangrijkste vuistregels zijn daarbij: koop minder, onderhoud de producten goed om de levensduur te verlengen, repareer indien mogelijk of koop gerefurbishede of tweedehands producten in plaats van nieuwe aan te schaffen.
Volgens de Monitor Merk en Maatschappij 2024 vindt bijna de helft van de consumenten dat producten milieuvriendelijk moeten zijn en de natuur, inclusief planten en dieren, moeten beschermen. Om aan dit bewustzijn invulling te geven is het belangrijk om bij elke aankoop onszelf af te vragen: ‘Wat is de impact van dit product op de biodiversiteit?’ Hoewel dit een cruciale vraag is, kunnen de meeste retailers hier nog geen bevredigend antwoord op geven. Dit is teleurstellend, omdat meer dan de helft van de consumenten verwacht dat bedrijven hen actief informeren over hun duurzaamheidsinspanningen. Bovendien verwacht bijna een op de twee mensen dat bedrijven hen begeleiden in hoe zij zelf duurzamer kunnen leven.
Versnelling van de transitie
In de ideale situatie dragen bedrijven vanuit een oprechte en intrinsieke motivatie positief bij aan de maatschappij. Helaas blijken veel bedrijven pas iets te willen veranderen als zich fysieke risico’s voordoen. Dit betreft bijvoorbeeld een modemerk dat geconfronteerd wordt met haperende toevoer van katoen door misoogsten, veroorzaakt door extreme droogte. Of ze grijpen pas in wanneer ze hiertoe gedwongen worden door nieuwe wetgeving of wanneer blijkt dat ze te lang vasthouden aan verouderde en vervuilende productietechnieken waarmee ze zichzelf uit de markt prijzen; dit zijn de zogeheten transitierisico’s.
Veranderende consumentvoorkeuren, bijvoorbeeld als gevolg van het toenemende bewustzijn over verlies aan biodiversiteit, spelen hierbij ook een rol. Veel consumenten beseffen dat er veel op het spel staat en hebben gezamenlijk de kracht om retailers aan te sporen meer te communiceren over de impact van hun producten. Dit kan door duidelijk te maken dat ze dit een belangrijk thema vinden, vragen te stellen of, uiteraard, door bewust bepaalde producten te mijden. Deze prikkel versnelt de transitie naar een manier van produceren en consumeren die minder impact heeft op biodiversiteit.
Het verlagen van de voetafdruk
Consumenten kunnen hun ecologische voetafdruk op veel manieren verlagen bij de aanschaf en het gebruik van de drie in ons onderzoek onderzochte producten. Onderstaande voorbeelden geven uiteraard ook richting aan hoe om te gaan met de vele andere goederen die we kopen.
Voor de sneakers uit het onderzoek geldt: koop verantwoord. Uit studies blijkt dat een gemiddelde volwassene over zes paar sneakers beschikt. Het verlengen van de levensduur – gemiddeld gaat een paar sneakers acht tot twaalf maanden mee – stelt veelal eenvoudig een volgende aankoop uit. Levensduurverlenging kan gerealiseerd worden door goed onderhoud te plegen. Doe dit vooral met middelen die geen giftige chemicaliën bevatten. En kies merken die met behulp van duurzame en circulaire materialen een lage ecologische voetafdruk hebben. Door wat onlineresearch te doen, wordt al snel duidelijk welke merken duurzamer zijn.
Als het gaat over het bankstel, overweeg dan een tweedehandsbank te kopen of levensduurverlenging toe te passen. Dit laatste kan door er bijvoorbeeld een nieuwe bankhoes overheen te doen. Vervallen de genoemde opties, investeer dan indien mogelijk in kwaliteitsproducten in plaats van te kiezen voor bankstellen met de laagste prijs. Vermijd dus het liefst zoveel mogelijk ‘fast furniture’ en kies voor producten die langer meegaan en duurzamer zijn geproduceerd. In de praktijk is dit, gezien de langere levensduur van een kwaliteitsbankstel, ook financieel voordeliger.
In de praktijk is het voor een consument nog best lastig om te bepalen of een product van duurzame materialen is gemaakt. Voor houtproducten die onder meer gebruikt worden in de meubelsector bestaan labels als Forest Stewardship Council (FSC) of het EU Ecolabel voor meubilair. Het is goed om bij aankoop op dergelijke labels te letten. Deze certificaten pakken goed uit voor de lokale biodiversiteit, omdat de bossen waar op een duurzame wijze hout wordt gekapt meer en gezondere dierenpopulaties herbergen dan andere productiebossen. Het gebruik van duurzame materialen als biologisch katoen of bamboe of jute geeft minder milieuschade doordat bij de teelt geen chemicaliën worden gebruikt.
Het vergt wel aandacht en tijd om te kunnen bepalen of een product duurzaam is. Uiteindelijk zou transparantie met betrouwbare certificaten en labels bij wet geregeld moeten zijn, zodat een consument snel en met zekerheid weet of het product op een acceptabel duurzaam niveau is geproduceerd.
Smarthones, de laatste onderzochte productgroep, blijken zeer vervuilend. Goede zorg en onderhoud dragen het meest bij aan het verlengen van de levensduur van het apparaat. Hoe langer het toestel wordt gebruikt, hoe minder snel een nieuwe wordt aangeschaft en dus hoe minder negatieve gevolgen het heeft op de biodiversiteit. De toestellen van Fairphone lenen zich hier bijvoorbeeld goed voor omdat de gebruiker deze eenvoudig zelf kan repareren en upgraden. De gebruikte materialen bestaan voor minimaal 70 procent uit duurzame en gerecyclde metalen.
En wordt de oude mobiele telefoon niet meer gebruikt, stimuleer dan de circulaire economie door deze te verkopen of in te leveren bij de aankoop van een nieuwe, zodat de kostbare materialen hergebruikt kunnen worden. Een platform als Prioont faciliteert de aan- en verkoop van gebruikte mobiele telefoons en andere elektronica en test ze voor de volgende gebruiker. Tenslotte gebruikt een smartphone in de gebruikersfase ook veel stroom. Laad daarom de telefoon zoveel mogelijk op met duurzame energie om onnodige CO₂-uitstoot te vermijden.
Eigen verantwoordelijkheid
Ons consumptiepatroon heeft directe en grote gevolgen voor de biodiversiteit. Omdat verlies aan biodiversiteit ons allemaal raakt, vraagt dit om beschermende wetgeving en om bewuste keuzes van producenten en retailers. Maar ook consumenten hebben een verantwoordelijkheid en kunnen niet alles afschuiven op de overheid of aanbieders. Door minder te kopen, gericht te kopen bij retailers die het verschil willen maken, producten goed te onderhouden en te kiezen voor duurzame opties, kan het tij ten positieve worden gekeerd. Bescherm de cruciale natuur voor onszelf en voor toekomstige generaties.
Henk Hofstede, Sectorbanker Retail bij ABN AMRO Bank N.V.