De nationale week zonder vlees kennen we al een paar jaar, maar volgende week valt ook zuivel van het menu. Een mooi initiatief om bewustwording te creëren voor een meer plantaardig dieet. In dit artikel duiken we in de kaasvervangers en onderzoeken de gezondheid en duurzaamheid ervan. We kijken we naar de ketenvraagstukken behorend bij veelgebruikte grondstoffen zoals cashewnoten, kokos en amandelen en benadrukken het belang van ‘gepaste zorgvuldigheid’[1] in de keten.

Gepaste zorgvuldigheid

Daar waar grondstoffen als palmolie en soja al op de radar staan als het gaat om duurzaamheidsrisico’s zoals ontbossing, landconversie, landrechten- en mensenrechtenschendingen, is dat voor veel ‘in opkomst zijnde’ ingrediënten minder het geval. Daar komt verandering in nu veel landen en ook de Europese Unie[2] wetgeving implementeren over ‘due diligence’; in het Nederlands vertaald als ‘gepaste zorgvuldigheid’. Deze wetgeving verplicht bedrijven verantwoordelijkheid te nemen voor mensenrechtenschendingen en negatieve milieu-impact in hun toeleveringsketens. Onder andere door risico’s in kaart te brengen, mitigerende maatregelen te implementeren, continu vinger aan de pols te houden, bij te sturen waar het misgaat, een serieus klachtenmechanisme in te richten en te communiceren over de behaalde impact. Het is interessant om eens met zo’n bril van ’gepaste zorgvuldigheid’ te kijken naar een aantal grondstoffen die we veel vinden in plantaardige kaasproducten.

Grondstoffen in kaasvervangers

Kaasliefhebbers die een keertje een veganistisch alternatief willen proberen, kunnen zich gelukkig prijzen met een steeds groter assortiment veganistische kazen; van gele plakjes, potten kaasfondue en smeerkazen tot plantaardige schimmelkazen. In het vorige artikel brachten we de voedingswaarden van 34 verschillende vegan kaasproducten, waarvan 15 zuivelspreads en 19 kaasplakken, in kaart. Op basis van de analyse kunnen we voorzichtig concluderen dat de producenten voornamelijk op uiterlijk, mondgevoel en smaak hebben gelet en minder op voedingswaarde. In dit artikel staan de ingrediënten van de 34 producten centraal. Van de 34 producten, wordt er in 26 met name gebruik gemaakt van kokosolie, in 6 van cashewnoten en in 2 van amandelen. Ook van raapzaadolie en koolzaadolie wordt in veel van de producten gebruik gemaakt.

Risico’s in de keten

Om veganistische kazen de vettige structuur van kaas te geven, wordt vaak gebruik gemaakt van kokosolie. Hoewel een deel van de problemen in de kokossector vergelijkbaar zijn met palmolie, kent de sector een andere structuur met veel meer kleinschalige producenten (ongeveer 95% smallholders bij kokos tegenover 40% smallholders bij palmolie). De kleinschalige producenten die kokosnoten produceren bevinden zich voornamelijk in Indonesië en de Filipijnen. Ze hebben vaak beperkt toegang tot kennis, technieken, financiën en markten. De productiviteit op bestaande plantages is vaak laag waardoor er een risico bestaat op ontbossing[3]. Ook cashewnoten, vaak gebruikt als basis voor plantaardige spreads, worden voornamelijk door smallholders geproduceerd. Cashewnoten worden met name in West-Afrika, Vietnam, India en Brazilië geproduceerd. In de cashewsector spelen, net als bij kokos, vraagstukken gerelateerd aan armoede onder kleinschalige boeren, al zijn de omstandigheden in deze productielanden weer heel anders. Ook de ‘cashewboeren’, die overigens vaak veel verschillende gewassen produceren, hebben weinig mogelijkheden om te investeren in productieverhogende technieken en zijn onderdeel van zeer ingewikkelde handelsketens met veel tussenpersonen[4]. De uitdagingen in de amandelteelt zijn daarentegen van een heel andere orde. Bij Californische amandelplantages, verantwoordelijk voor zo’n 80% van de wereldwijde productie, komt een relatief hoog watergebruik vaak ter sprake net als bijensterfte onder rondtrekkende bijenkoloniën[5]. Kortom, elk ingrediënt kent z’n eigen ketenuitdagingen.

Due Diligence in de keten

Wat betekent dit nu voor bedrijven die hard aan de slag zijn lekkere plantaardige kazen op de markt te brengen? Het betekent dat ze zich bewust moeten worden van de ‘wereld achter de ingrediënten die ze gebruiken’ om zo aan de slag te gaan om de duurzaamheid van die ingrediënten te garanderen. Een aantal bedrijven doen dat al, zij het voorzichtig, door bijvoorbeeld te refereren aan biologische ingrediënten. Waarbij je de opmerking zou kunnen maken dat sociale onderwerpen niet van de radar moeten verdwijnen. Bedrijven die nog niet echt aan de slag zijn, of hun impact willen vergroten, kunnen dat doen door zich goed te verdiepen in de herkomst van hun ingrediënten, door te kiezen voor gecertificeerde producten, door het gesprek te voeren met leveranciers over het serieus oppakken van problemen in de keten, door aan langetermijnrelaties met leveranciers te werken en door aan te haken bij bestaande initiatieven zoals Sustainable Coconut Charter [6], Sustainable Nut Initiative[7], of de Round Table for Responsible Palm oil (RSPO)[8]. Heel vaak zijn er al goede voorbeelden bekend van verbeteropties en kan inspiratie opgedaan worden in andere ketens.

Ten slotte

Plantaardige kazen zijn tot nu toe vooral heel knap gemaakte, smakelijke alternatieven om kaas een keertje te vervangen. Qua gezondheid en duurzaamheid is er nog veel ruimte voor verbetering en met het groeiende aanbod van kaasvervangers kunnen bedrijven juist op deze thema’s het verschil maken. Er zijn ontzettend mooie kansen om door het zorgvuldige kiezen van leveranciers van kokos, palm of cashewnoten bij te dragen aan de inclusie van kleinschalige producenten en het tegengaan van ontbossing. Dan wordt zo’n weekje zonder vlees en zuivel ineens wel héél interessant.

Doutzen Wagenaar, Senior Advisor Sustainable Supply Chains bij Schuttelaar & Partners

 Geraadpleegde bronnen:

[1] Due diligence guidance for responsible business conduct, https://www.oecd.org/investment/due-diligence-guidance-for-responsible-business-conduct.htm

[2] European Commission proposal on Corporate Sustainability Due Diligence, https://ec.europa.eu/info/sites/default/files/1_1_183885_prop_dir_susta_en.pdf

[3] Sustainable Coconut Charter, https://www.sustainablecoconutcharter.com/

[4] Sustainable Nut Initiative, https://www.sustainablenutinitiative.com/

[5] Guardian article on Honeybees in almond production, https://www.theguardian.com/environment/2020/jan/07/honeybees-deaths-almonds-hives-aoe

[6] Sustainable Coconut Charter, https://www.sustainablecoconutcharter.com/

[7] Sustainable Nut Initiative, https://www.sustainablenutinitiative.com/social-responsibility-without-borders/

[8] Roundtable on Sustainable Palm Oil, https://rspo.org/