Het zou mij niet verbazen indien u mij vragend aankijkt en uw wenkbrauwen fronst als ik u vraag: ‘Wat heeft liefde te maken met ondernemen?’ Natuurlijk spreekt de geboren ondernemer graag over zijn of haar liefde voor het ondernemen. Ook roept de vraag soms gedachten op aan romances op de werkplek. Over het algemeen worden de begrippen echter niet onmiddellijk met elkaar in verband gebracht. Maar het begrip ‘liefde’ kent vele betekenissen waarvan we er meestal maar een gebruiken.

De vele betekenissen van liefde

De Griekse oudheid kende vier begrippen voor liefde. Naast Eros, de drijvende levenskracht, onderscheidden de Grieken vriendschap (Philia), geborgenheid (Storgè) en de liefde voor de ander (Agapè). Deze laatste vorm van liefde komt regelmatig voor in bedrijven, al wordt de term zelden of nooit gebruikt.

Agapè geeft uitdrukking aan de fundamentele gerichtheid op het welzijn van de ander – of die ander nu een klant is, een medewerker, de lokale gemeenschap waarbinnen het bedrijf opereert of de samenleving als geheel. 

Voorbij maatschappelijk verantwoord ondernemen

Agapeïsche bedrijven zijn de overtreffende trap van duurzaamheid of maatschappelijke verantwoordelijkheid, twee termen die nauw verbonden zijn met agapè in het centraal stellen van de behoeften en belangen van de ander. Maar de huidige uitdagingen vragen om een stap extra, aldus Geanne van Arkel, manager duurzaamheid van Interface in Europa.

“Als je als niet bijdraagt aan het oplossen van sociale of duurzame issues, wat is dan als bedrijf eigenlijk je bestaansrecht?”

Interface, een beursgenoteerde Amerikaanse onderneming die tapijttegels produceert en op de markt brengt, zet zo’n stap extra. Kenmerkend voor het bedrijf is de aandacht die zij geeft aan het welzijn van de planeet. Tapijttegels moeten zonder uitstoot van schadelijke stoffen, zoals kooldioxide, te worden geproduceerd. Ook draagt het bedrijf expliciet bij aan een meer leefbare samenleving. Vergelijkbare voorbeelden zijn Hutten Catering, een bedrijf bestaand uit ‘samenwerkers’ of Greyston Bakery, dat brownies bakt om mensen aan werk te helpen in plaats van werknemers in dienst te nemen om mensen aan brownies te helpen.

Horen wat de ander tegen ons zegt

Agapè draait dus om de behoeften, de belangen en het welzijn van de ander, maar wat betekent dat nu concreet? Hoe kunnen we überhaupt weten wat die behoeften en belangen zijn? In een hilarisch gedicht, getiteld “De hardnekkige Samaritaan”, neemt Jules Deelder zijn barmhartige streekgenoot op de hak. Deelder beschrijft zijn situatie als hij door een hedendaagse Samaritaan wordt gestoord terwijl hij zijn roes uitslaapt op straat. Hij heeft het niet koud, wil geen stuk van de mantel, geen water of stokbrood en geen dak boven zijn hoofd. Maar vooral wil hij niet worden gestoord. De Franse filosoof Emmanuel Levinas en de Canadese politiek denker Michael Ignatieff laten op meer onderbouwde wijze zien dat we er goed aan doen om vooral even te vragen waar de ander behoefte aan heeft.

In de menselijke verhoudingen zijn maar weinig aannames gevaarlijker dan de gedachte dat men beter weet wat een ander nodig heeft dan de betrokkene zelf.

Dit leidt ertoe dat we pas spreken over agapè als het handelen tenminste de volgende drie elementen bevat:

1)    dat van de connectiviteit – oftewel de verbinding tussen onszelf en de ander en datgene dat hem of haar vreugde brengt

2)    dat van de activiteit – oftewel de concrete acties die het welzijn van de ander dichterbij brengen,

3)    dat van de alteriteit of ‘andersheid’ tot uitdrukking komt in het spreken van de ander en het horen wat hij of zij zegt.

Invulling geven aan agapè

Op het eerste oog lijkt het erop alsof veel bedrijven dit al in termen als maatschappelijk verantwoord of duurzaam ondernemen tot uitdrukking brengen. Ook begrippen als gedeelde waardecreatie of sociaal ondernemerschap worden vaak in verband gebracht met deze manier van bedrijfsvoeren. Gedeeltelijk is dat waar, al legt de derde eis, die van de alteriteit, de lat wel hoger. Denken vanuit de ander en luisteren naar wat de medewerker, de klant, de samenleving of de planeet te zeggen heeft en dat mee te nemen in de bedrijfsvoering, komt weliswaar voor, maar de wijze waarop, de mate waarin en de voorwaarden waaronder dat gebeurt verschillen nogal. In een onderzoek onder acht bedrijven, uiteenlopend van beursgenoteerde ondernemingen tot middelgrote familiebedrijven, gaat het witboek In de ogen van de ander in op de wijze waarop zij invulling geven aan agapè. Interface is er een van, naast een typisch Brabants bedrijf als Schijvens Corporate Fashion – net als Asito, Hutten Catering of BliXem als oudste sociale onderneming in Nederland. Het zijn koplopers binnen MVO Nederland en zij geven de richting aan waar het met verantwoord en duurzaam ondernemen in de toekomst naartoe moet: samenwerken met anderen om de uitdagingen van onze tijd op te pakken. Dat doen zij door oog te hebben voor de behoeften van anderen, naar hen te luisteren en een helpende hand uit te steken om succesvol het welzijn van klanten, medewerkers, lokale omgeving, samenleving en planeet te bevorderen. Daar hebben bedrijven, overheden en maatschappelijke organisaties de komende tien jaar de handen meer dan vol aan – om over de wetenschap nog maar te zwijgen.

Reeks over agapè

Dit is de eerste bijdrage in een reeks van 6 columns over het witboek In de ogen van de ander. Het witboek is tot stand gekomen met financiële steun van de Goldschmeding Foundation en met medewerking van MVO Nederland. In de volgende columns ga ik in op enkele onderzochte ondernemingen en hoe zij invulling geven aan agapè. De reeks wordt afgesloten met een aantal conclusies en aanbevelingen. De volgende bijdrage is gewijd aan Schijvens Corporate Fashion.

Download het witboek ‘In de ogen van de ander’ (pdf)