Ruim tweederde van de respondenten geeft aan dat er in de organisatiedoelstellingen een aantal ethische doelstellingen zijn opgenomen, de helft verklaart dat het ethisch handelen van leiders is vastgelegd in bijvoorbeeld kernwaarden of een (sociaal) jaarverslag. Vreemd genoeg heeft slechts 20 procent van de organisaties een procedure ter bescherming van klokkenluiders. Voorbeeldgedrag van hoger management wordt uitermate belangrijk gevonden. Zo geeft 90 procent van de ondervraagden aan dat directeuren van beursgenoteerde bedrijven zelfs de schijn niet tegen mogen hebben dat zij met voorkennis hebben gehandeld.
Minder dan de helft van de organisaties heeft beleid geformuleerd voor het werven, selecteren, beoordelen, belonen en ontwikkelen van ethische leiderschapskwaliteiten. Slechts een kwart van de ondervraagden geeft aan dat managers binnen organisaties daadwerkelijk worden afgerekend op en beloond voor ethisch leiderschap. De selectie, ontwikkeling en beoordeling van managers op basis van ethische leiderschapskwaliteiten vindt vaker plaats als het beoogde ethisch handelen is vastgelegd in kernwaarden of het jaarverslag.
Prof. dr. Joep Bolweg, directeur van Berenschot HRM en deeltijdhoogleraar Mens, Arbeid en Organisatie aan de Vrije Universiteit Amsterdam: -De ondervraagde managers vinden van zichzelf dat zij sterker ethisch handelen dan de andere managers binnen de eigen organisatie. Het gaat zelfs zo ver dat slechts 9 procent van de managers aangeeft dat binnen de eigen organisatie niet wordt gelogen door de leidinggevenden! Bijna de helft vindt bovendien dat ethisch handelen méér is dan het volgen van de vastgelegde regels binnen een organisatie.’
De ondervraagden hebben verder voor ethische dilemma’s aangegeven of zij deze al dan niet ethisch vinden. De belangrijkste overwegingen: privé-belang moet strikt gescheiden blijven van zakelijk/maatschappelijk belang. Rechtvaardigheidsgevoel speelt een zeer belangrijke rol, maar hier is een nuancering op zijn plaats: indien er sprake is van volledige openheid over gedrag, wordt het gedrag sneller gedoogd.
Genoemde voorbeelden van ethisch gedrag binnen organisaties zijn onder meer het formuleren van spelregels en gedragsgrenzen binnen de organisatie (bijvoorbeeld het aannemen van geschenken, declaratiegedrag), het opvolgen van maatschappelijke regelgeving (prijsafspraken, milieuwetgeving), goed werkgeversschap (hoe gaat een organisatie om met haar medewerkers: beloning, ontslag-procedures, begeleiding van zieke werknemers, exit-trajecten). Voorbeelden van onethisch gedrag binnen organisaties zijn volgens de ondervraagde managers onoorbaar declaratiegedrag, misbruik van positie en de bijbehorende bevoegdheden, wetgeving met voeten treden (handelen met voorkennis), intimidatie van medewerkers, spreken over collega’s in plaats van met collega’s.
Opvallend is dat vrijwel alle managers het belang van ethisch leiderschap zien bij het sturen van de organisatie en het effect ervan op het bedrijfsresultaat (70 procent vindt dit) en bij de duurzame ontwikkeling van de organisatie (95 procent). Drs. ing. Ber Damen, Managing Director van Berenschot R&S, Assessment & Ontwikkeling: -Toch blijft de uiteindelijke invulling en concretisering binnen organisaties hier duidelijk bij achter. Het sturen op ethisch leiderschap heeft een groter effect op de langere termijn, zo’n 3 tot 5 jaar, dan op de kortere termijn. En heeft ook duidelijk meer effect op de meer -zachte’ aspecten van organisaties. De impact is het grootst voor de tevredenheid en motivatie van medewerkers, het imago van de organisatie en de waardering van de omgeving voor de organisatie. Het effect is minder duidelijk te zien voor de prestaties van de medewerkers en de financiële resultaten van de organisaties.’
Bij het onderzoek konden de deelnemers twee definities van ethiek hanteren: situationeel (vanuit de persoon) en maatschappelijk (vanuit het maatschappelijk bewustzijn). Er werd onder meer aandacht besteed aan het fundament dat bedrijven leggen voor ethisch leidinggeven, de selectie en beoordeling van managers en natuurlijk de vraag of ethisch verantwoord gedrag geld oplevert en zich laat vertalen in harde cijfers. In totaal werkten ruim 90 organisaties uit industrie, handel, overheid/collectieve sector en kennisintensieve dienstverlening mee aan het onderzoek. 60 procent van deze bedrijven heeft meer dan 500 werknemers in dienst. Een derde van de organisaties valt in de categorie 1.001 tot 5.000 medewerkers. De respondenten van dit zowel kwalitatieve als kwantitatieve onderzoek waren managers uit Raden van Bestuur en het hoger management en middenmanagement. Ongeveer de helft van deze mensen was al langer dan 5 jaar werkzaam voor hun werkgever, een derde zelfs langer dan 10 jaar.