De onderhandelingen voor een wereldwijd plasticverdrag in Busan vorig jaar eindigden in een teleurstellende impasse. Landen en bedrijven die lobbyen tegen een productieplafond voor nieuw fossiel plastic trekken de wereld verder de afgrond van de milieu- en gezondheidsramp die plasticvervuiling veroorzaakt. De bal ligt nu bij de financiers. De Plastics Banks Tracker pakt de ramp aan bij de bron: de banken die de plasticproductie en -verwerking financieren.
De mislukte onderhandelingen in de vijfde ronde voor een wereldwijd plasticverdrag in Busan, Zuid-Korea, eind november vorig jaar, vormden de afsluiting van een toch al erg donker jaar voor de planeet. Verwoestende oorlogen en de verkiezing van een Amerikaanse president die zich terugtrekt uit het Akkoord van Parijs hebben allemaal een verwoestende invloed op natuur, gezondheid en de biodiversiteit. Wat enig licht had kunnen brengen – een bindend wereldwijd plasticverdrag om de plasticcrisis in te dammen – eindigde in een frustrerende impasse als gevolg van een grote verdeeldheid tussen twee grote kampen.
Aan de ene kant was er de groep landen die pleitte voor het verminderen van de productie van nieuw plastic en voor het verbieden van gevaarlijke chemicaliën. Aan de andere kant waren er de olieproducerende landen die alleen wilden praten over afvalbeheer en recycling. Omdat deze laatste groep het verdrag blokkeerde, wonnen nationale belangen en de macht van het bedrijfsleven het opnieuw van mens en planeet. Dit is het trieste resultaat na vijf onderhandelingsronden.
Mislukt
Het benaderen van plasticvervuiling als een afvalbeheerprobleem gaat deze ramp niet aanpakken. Tussen 2018 en 2022 was volgens The Circulate Initiative 88% van het totale particuliere investeringskapitaal gericht is op de aanpak van de plasticvervuiling in opkomende markten (maar liefst 3,6 miljard dollar), bestemd voor de financiering van recycling- en terugwinningsactiviteiten. Deze inspanningen zijn echter volledig mislukt: minder dan 10% van het plastic afval dat wereldwijd wordt geproduceerd, wordt gerecycled (meestal gedowncycled bovendien).
Dit cijfer toont ook aan hoe weinig investeerders geïnteresseerd zijn in het terugdringen van de productie van fossiel plastic, plastic dat is gemaakt van olie, gas of kolen. Het is tijd om deze percentages om te draaien door de financiering van plastic productie aan te pakken. Zij moeten begrijpen dat we met fossiel plastic op een doodlopende weg zitten.
Productieplafond
Upstream maatregelen, waaronder een productieplafond voor nieuw fossiel plastic, zijn essentieel om de vervuiling te verminderen. Dat blijkt uit onderzoek van de University of California, Berkeley, dat aantoont dat een dergelijk plafond met het niveau van 2020 zou leiden tot een aanzienlijke vermindering van plastic afval. Volgens de International Science Council is “het stellen van duidelijke doelen en tijdschema’s voor de productievermindering van plastic, in combinatie met het bevorderen van de circulaire economie, wetenschappelijk onderbouwde veiligheids- en duurzaamheidscriteria voor zowel plastic producten als alternatieven” van cruciaal belang om de oorzaken van plasticvervuiling aan te pakken.
Als bedrijven weigeren hun verantwoordelijkheid te nemen door de productie van nieuw fossiel plastic te verminderen, dan moeten we ons wenden tot hun financiers. Financiële instellingen financieren bedrijven in de gehele levenscyclus van plastic, van de winning tot de petrochemische -, polymeer- en verpakkingsproductie. En dat zullen ze blijven doen als er niets wordt ondernomen. Naar verwachting zal het plasticgebruik tegen 2050 met 37% toenemen, met een kleiner aandeel gerecycled plastic en een verdubbeling van verkeerd beheerd plastic.
Een systeemverandering kan alleen worden gerealiseerd als de geldstromen worden verlegd van de productie en het gebruik van problematisch plastic en chemicaliën naar een meer circulaire economie.
Plastic banken
Financiële instellingen nemen het plasticprobleem nog niet erg serieus. Dat blijkt uit de onlangs gelanceerde Plastic Banks Tracker. Dit gezamenlijke initiatief van Profundo, Plastic Soup Foundation en BankTrack heeft als doel de financiële sector te bewegen tot verantwoord gedrag. Uit onze eerste evaluaties van twintig banken, uitgevoerd in 2024, blijkt echter dat de meeste internationale banken het plasticprobleem nog steeds niet erkennen en geen duidelijke toezeggingen doen om oplossingen voor de plasticcrisis te ondersteunen.
Bovendien blijkt uit de beoordelingen dat de meeste banken niet van hun klanten eisen dat ze alternatieven ontwikkelen om de productie en consumptie van plastic radicaal te verminderen. Dit ondermijnt hun eigen klimaat- en biodiversiteitsgerelateerde verplichtingen en maakt de banken onderdeel van het probleem. Banken moeten hun rol en verantwoordelijkheid erkennen en hun invloed op klanten gebruiken om deze crisis te helpen aanpakken.
Financiële oplossingen
We hebben veilige en verantwoorde verpakkingsmaterialen nodig om ons eten, drinken, medicijnen en goederen te verpakken. De voedsel- en consumptiegoederenindustrie moet investeren in alternatieven voor fossiele plasticverpakkingen, nieuwe vormen van logistiek en statiegeldsystemen.
Financiële instellingen moeten dat ondersteunen. Banken zouden eerst het plasticprobleem en hun rol daarin moeten erkennen, streng beleid moeten ontwikkelen en dit moeten implementeren in hun financieringsrelaties met bedrijven in de plasticcyclus. Ze zouden ook samenwerking moeten stimuleren op het gebied van plastic afvalinzameling, sorteer- en recyclingsystemen en -capaciteiten. Dit alles zal de productie en consumptie van plastic drastisch terugdringen.
De Plastic Banks Tracker wil het landschap van bedrijven in de plastic waardeketen en hun financiers verder in kaart brengen. We zullen het beleid van deze financiers beoordelen, hen informeren over de risico’s van plastic financiering en met hen in gesprek gaan om oplossingen te vinden. Ondertussen blijven we verhalen vertellen over de impact van plastic op de natuur, de menselijke gezondheid en het klimaat.
Geen tijd te verliezen
In afwachting van de uitkomsten van de onderhandelingen over een wereldwijd plasticverdrag die dit jaar worden hervat, moeten we geen minuut meer verspillen. We begrijpen steeds beter de ernst van de gevolgen van plastic. Het bewijs neemt toe dat plasticvervuiling letterlijk leefgebieden, landschappen, bodemstructuren en natuurlijke zoetwaterstromen verandert. Deze dynamieken beïnvloeden elkaar, en die interactie wordt nog eens verder versterkt door plasticvervuiling.
Plasticvervuiling versterkt de gevolgen en overschrijdt de planetaire grenzen, waardoor de stabiliteit en veerkracht van het systeem aarde ernstig worden aangetast. Dit verhoogt het risico op grootschalige en onomkeerbare milieuveranderingen die een bedreiging vormen voor mensen en het wereldwijde ecosysteem.
Banken kunnen en moeten hun rol spelen, verantwoordelijkheid nemen en helpen het tij te keren.
Manon Stravens, onderzoeker supply chain Profundo