Wie is en wat doet Sietske Smulders-Dane?

Ik doe al jaren onderzoek naar duurzame ontwikkeling.
Van huis uit ben ik techneut. Jarenlang heb ik gewerkt als ondernemersadviseur en op een gegeven moment ben ik gevraagd om deel te nemen aan één van de kenniskringen van de Fontys Hogeschool. Daardoor kreeg ik de ruimte om mijn ervaringen als adviseur te ordenen en theoretisch te onderbouwen. Momenteel ben ik docent bij de Hogeschool Engineering in Eindhoven en ben ik werkzaam als onderzoeker bij het Fontys MKB Centrum.
In de adviestrajecten met ondernemers heb ik me steeds afgevraagd wat duurzame ontwikkeling in essentie inhoud; Wat betekent duurzaam ondernemen in de dagelijkse praktijk van MKB-ondernemers? Wat zijn de belangrijkste uitgangspunten, los van inhoud en context? En op welke wijze kun je (als adviseur) duurzaam handelen stimuleren?

Als je terugkijkt op de ontwikkeling van MVO in Nederland wat valt je dan op?

We hebben een ontwikkeling doorgemaakt waarin het begrip MVO is geaccepteerd. Er is bij ondernemers een besef ontstaan dat het om veel meer gaat dan de Max Havelaar koffie. Al lang is duidelijk dat de duurzaamheids-scan niet de oplossing zal brengen. Het belang van leiderschap is onderkent, enzovoort.
Er is gelukkig veel in beweging en tegelijkertijd zie ik ook dat oude patronen nog maar moeizaam veranderen. Soms gaat het zo ver dat de wal het schip keert, zoals we nu zien in de kredietcrisis. Wat mij vervolgens opvalt is dat er nog geen breed gedragen beeld bestaat van wat we hebben te doen om ervoor te zorgen dat de transitie naar een duurzamer ontwikkeling mogelijk wordt. Willem Lageweg (vorige interview op deze site) heeft gelijk als hij zegt dat het niet meer de vraag of, maar de vraag hoe aan de orde is. Helaas zie ik nog te vaak dat het begrip duurzaam te pas en te onpas wordt gebruikt.

Overigens ben ik niet degene die bijhoudt van wat er in Nederland allemaal in de breedte gebeurt. Eigenlijk ben ik door mijn werk me meer van onderaf gaan oriënteren. Ik heb vooral veel concrete ervaring opgedaan in de gesprekken met ondernemers. Om een concreet voorbeeld te noemen: Ik vroeg in de beginjaren van mijn onderzoek ooit aan een ondernemer of duurzame ontwikkeling niet relevant was. ‘Nou nee’, antwoordde die ondernemer, ‘Ik doe niets verkeerd’. Pas later kon ik herkennen dat die ondernemer eigenlijk zei dat hij deed wat anderen ook deden en zich van geen kwaad bewust was. Vervolgens bleek diezelfde ondernemer wel heel veel te kunnen veranderen. Waar eerst de relatie met de toeleveranciers in landen als China voortdurend wisselden, werd gekozen voor vaste leveranciers. Zo werd het mogelijk om meer grip te krijgen op arbeidsomstandigheden waaronder men produceert. Uiteindelijk werd deze ondernemer een koploper. De brancheorganisatie klopte bij hen aan om van hun ervaringen te leren.

Wat is volgens jou essentieel als je kijkt naar duurzame ontwikkeling?

Drie uitgangspunten staan wat mij betreft centraal:
1. Kijken naar duurzame ontwikkeling betekent om te beginnen: kijken naar beweging, het veranderingsproces. Je kunt het vergelijken met de cyclus van de seizoenen waarin opbouwen en afbreken, groeien en loslaten kenmerkend zijn voor een gezonde ontwikkeling.
2. Vervolgens dien je daarbij zowél te kijken naar wat we doen in relatie tot de omgeving (de context),
3. áls de motieven die hieraan ten grondslag liggen en die als het ware het handelen voeden. Deze aspecten zijn te vergelijken met de boom in haar omgeving en het wortelstelsel.
In feite heb ik in mijn onderzoek getracht zoÃ??n zeven jaren aan praktijkervaring samen te vatten op één A4. Daarvoor heb ik mij laten inspireren door visies en theorieën van uiteenlopende aard, van economie tot transpersoonlijke psychologie. Het onderzoek linkt theorie aan praktijk en heeft geleid tot een poster waarop de belangrijkste standpunten uiteen worden gezet. Zo heb ik meer inzicht verkregen op wat de essentie is binnen de complexiteit van het onderwerp duurzaam of maatschappelijk verantwoord ondernemen.
Duurzame ontwikkeling ontstaat niet door te zoeken naar een pasklaar antwoord of een duidelijk oordeel over wat wel en niet mag, kan of zou moeten. Het gaat in mijn ogen niet om goed of fout maar veel meer om bewustwording.

Wat hebben we ons bewust te worden als bijvoorbeeld het gaat om de financiële crisis?

In één van de statements op de poster wordt Einstein geciteerd: ‘Je kunt een probleem niet oplossen met dezelfde denkwijze als die waarmee het probleem is ontstaan’. Wat die financiële crisis betreft zullen we ons allemaal veel breder moeten bezinnen alvorens we in beweging kunnen komen. Wat zijn eigenlijk de pijlers waarop we ons beeld van de realiteit hebben gebaseerd? Is het terecht en verstandig als we geld in onze samenleving zo’n belangrijke rol geven? Klopt het eigenlijk wel als we denken dat een economisch systeem op hebberigheid draait? Is dat een logische en behulpzame drijfveer? Of zijn we vooral onnadenkend meegegaan met de huidige tijdsgeest?
Als je bijvoorbeeld kijkt naar het lets-systeem dan blijkt uit onderzoek dat mensen meer geven dan afnemen. De econoom Bob Goudzwaard zegt zo treffend: ‘Bomen hebben de ingebouwde wijsheid om niet tot in de hemel te groeien.’ Hoe zou de samenleving er uit zien als we onze neiging om solidair met elkaar te zijn centraal stellen of streven naar een hoger bruto nationaal geluk in plaats van een bruto nationaal product?

Wat zijn jou aanbevelingen om een duurzaam ondernemen te stimuleren?

Zoals net benoemd gaat het om het herkennen van de ontwikkelingen die gaande zijn. Ik ben van mening dat men daarbij te snel geneigd is om te denken in maatregelen en daden. We zouden minder oppervlakkig kunnen kijken naar wat het met ons doet en hoe we er een aandeel in hebben.
Als je dat doet kun je beter en bewuster omgaan met de ontwikkelingen en kijken waar er mogelijkheden zijn om deze om te buigen in een meer gewenste richting.
Daarbij zullen we verder moeten kijken dat enkel het wat, wat ons te doen staat. De metafoor op de poster verwijst niet naar de boom sec, maar de boom in wisselwerking met zijn omgeving. Het gaat niet alleen over de vraag of bijvoorbeeld een tapijt “ok” is of niet maar ook over wat het effect is en wat het betekent voor de omgeving. Zo vroeg een klant van mij aan een toeleverancier wat de herkomst was van de geleverde waar. Het duurde een half jaar voordat de mededeling kwam dat het tapijt in Engeland wordt geproduceerd. Geen sprake dus van kinderarbeid en extreme milieuvervuiling in de productie. Deze leverancier melde opgetogen dat hij er een belangrijk verkoopargument bij heeft. Hier bleek een simpele vraag van alles in beweging te zetten.
Ik sluit me aan bij de mening van mensen als bijvoorbeeld Capra en Wilber, die zeggen dat we die onderlinge wisselwerking, de samenhang in alles en het paradoxale van de dingen veel beter moeten leren begrijpen. Winst ontstaat door te zien wat de toegevoegde waarde is van jouw product voor een ander. We bereiken meer als we leren inzien dat eigen belang en maatschappelijk belang uiteindelijk geen tegenstelling blijkt te zijn.

Is het voldoende om te kijken naar het proces en die onderlinge wisselwerking?

Het is belangrijk om ook te kijken naar de houding die aan het handelen ten grondslag ligt. De mate waarin het wortelstelsel van de boom is ontwikkelt bepaald in welke mate de boom gevoed wordt.
Zelfbehoud maakt dat het uiteindelijke handelen verder van de oorspronkelijke bedoeling af komt te staan. Dit zelfbehoud blijkt uit de vaak weinig flexibele vooronderstellingen waarop het handelen gebaseerd is. Vergelijk het met de harde schil van een vrucht. Achter de beschermende laag schuilt het antwoord op de vraag waar het ons in wezen om gaat.
Om nog een voorbeeld te noemen. Een ondernemer in de transportsector was verwikkeld in een hevige concurrentiestrijd. De aanvallende houding van het ene bedrijf leidde tot revanche bij het andere. Dat voelde niet goed en de ondernemer stelde zich bewust tot doel een andere verhouding ten opzichte van zijn concurrent te krijgen. Het lukt hem om het slechte contact om te buigen naar een constructieve samenwerking. ‘Eigenlijk’ , zo concludeerde hij in gesprek met mij, ‘bestaat mijn werk als ondernemer voor 80 % uit het onderhouden van relaties’. Die gedachte levert een heel ander uitgangspunt dan het behalen van winst.

Je mag er ervan uitgaan dat in beginsel ieder mens uit is op het goede voor zichzelf en voor de ander. Ik zie het als een uitdaging om dat op tafel te krijgen. ZoÃ??n benadering is minder doelgericht en leidt niet altijd tot directe tastbare resultaten. Toch vragen we ons liever af of MVO in Nederland nu echt op stoom is in plaats van stil te staan. Het is maatschappelijk meer geaccepteerd om daden te verzetten in plaats van te bezinnen. Ik geloof dat juist vanuit die bezinning uiteindelijk de gewenste ontwikkeling zal ontstaan. Soms hebben de dingen tijd nodig om te rijpen. Ik herinner me de discussie met een ondernemer over de nadelen van disposabels die niet tot verandering leidde. Tijdens een zeiltochtje op het IJsselmeer, zo vertelde die ondernemer later, wijzen zijn kinderen hem op de hoeveelheid afval in het water. De reactie van zijn kinderen was net het laatste duwtje wat deze ondernemer nodig had om actief op zoek te gaan naar mogelijkheden om de hoeveelheid wegwerponderdelen in zijn productenonderneming te reduceren.

Wil je verder nog iets kwijt?

Laten we vooral niet vergeten dat gras niet groeit door er aan te trekken. Het gaat om mesten, wieden en water geven. Om zorg, aandacht en geduld.
Duurzamer handelen ontstaat wanneer wij elkaar aanspreken op onze oorspronkelijke inspiratie. Dat blijkt duidelijk uit veel praktijkvoorbeelden. Het gaat er om dat we ons weer herinneren waar het ons eigenlijk om gaat en ons bewust worden van de belemmerende overtuigingen die ons daarvan weerhouden. Door deze belemmerende overtuigingen te overwinnen gaat ondernemen niet langer over overleven maar weer over je waarden leven. Het inspireert mij als ik een ondernemer hoor zeggen dat zijn handelen gestuurd wordt door de gedachte dat hij echt iets wil kunnen vertellen als zijn kleinkinderen later aan hem vragen wat opa heeft gedaan om de wereld te verbeteren.