Door Limburg waait een lentebries. Niet langer hangt men er de blaasinstrumenten in de bomen. Niet langer zit men treurend neer langs Geul en Maas. Opnieuw gaat het fanfarekoper naar de mond en gaan de Limburgers achter de muziek aan. Deze aanstekelijke opleving van regionale trots is deels te danken aan het succes van een plaatselijk bier. Bierbrouwen is een vak van zaaien en oogsten. Leeuw Bier uit Valkenburg moest deze week zijn ketels ontmantelen na een bedrijfsovername door Haacht, een Belgische monsterbrouwer. Maar het naburige Gulpener wil per se ,,n van Limburgs laatste zelfstandige familiebrouwerijen blijven. Daarom nam men in het mergellanddorpje, bovenop het Plateau van Margraten, gewaagde beslissingen. Er wordt over gepraat, zowel binnen als buiten de bierbranche. De hele bedrijfsvoering werd aangepast aan duurzaamheid en maatschappelijk verantwoord ondernemen. Het leverde de nodige milieukeurmerken en -prijzen op.
Het regionale enthousiasme voor Gulpeners maatschappelijk verantwoorde, ecologische bieren groeit met het nieuwe zelfvertrouwen van Limburg. ,,Het was een spannend begin”, zegt directeur Sjon Halmans (51). ,,We wilden deze koerswijziging alleen doorvoeren als we honderd procent consequent konden zijn. De eigenaars, de familie Rutten, stonden er vierkant achter. Een van hen noemt zich geen aandeelhouder maar ‘aandeelhoeder’.”
Als Halmans nadenkt, vouwt hij soms even zijn vlakke handen tegen elkaar aan en slaat in een onbedoeld vrome pose de ogen op ten hemel. Hij lijkt dan precies op het beeld van de redemptorist-kardinaal Van Rossum (1854-1932) in de naburige abdij van Wittem. Het ‘Gerardusbier’ van dit klooster wordt gemaakt door de brouwerij. Een klein deel van de verkoop gaat naar een restauratiefonds. ,,De aardbeving van 2002 had de kapel beschadigd. Het bier is gemaakt volgens oud recept van de broeders.” Even doorprikken: is dit echt zo? De Limburger houdt wel van een sappig verhaaltje. ,,Mmm… het originele recept ging verloren, maar we hebben de monniken bij elkaar gezet en proefrondes gehouden. De oudsten wisten nog hoe het smaakte. Zo maakten we een keuze.”
Opmars
Voor mirakelverhalen kun je niet alleen terecht bij de bloeiende Gerardus Majella-volksdevotie in Wittem (jaarlijks tweehonderdduizend bezoekers). Een mirakeltje is eveneens de opmars van Gulpener als symbool voor een nieuw, groen Limburg. Het draagvlak groeit. Het provinciehuis serveert het, het aantal verkooppunten breidt uit en Rowwen H ze (de Limburgse Normaal) helpt de verkoop graag verder. Wat is het geheim van de Gulpenaren?
,,We groeien door onze duidelijke keuzes. Niet door dure communicatie zoals televisiespotjes, evenmin door marktonderzoeken. Daarvoor hebben we amper geld. Onze doelgroep blijkt qua leeftijd te beginnen bij oudere jongeren die nadenken over het maken van keuzes.” Halmans houdt het nuchter: ,,Onze motivatie is daarnaast economisch. Er was de noodzaak onszelf op de biermarkt te profileren. Maar je kunt jezelf alleen duurzaam en goed voor het milieu noemen als het tot in de details klopt.” Vandaag brouwt Gulpener met moutgerst van vijftig co”peratieve biologische boeren uit de omgeving. ,,Onze hop komt niet langer uit Tsjechi maar uit Reijmerstok. De eerste oogst was twee jaar terug. Een nieuwe traditie is met ons personeel een oogstfeest houden en de hopbellen zelf plukken!”
Sjon Halmans schetst nu zonder dralen een verrukkelijke sfeer: voor je geestesoog zie je herboren Limburgers bij elkaar inhaken en in spontane reidans door de hoptuin gaan, de bierpul naar de zon geheven. ,,Ons personeel neemt op die dag in september de vriendinnen en honden mee en onze klanten, de Gulpener-drinkers zelf, mogen meedoen. We werken samen met Milieufederatie Limburg, die een natuurmarkt organiseert. Verder hebben we de kasteleins die Gulpener tappen, hun eigen hopplanten cadeau gedaan.”
De bedoeling is om niet meer te produceren voor een anonieme markt, maar het hele bedrijf in een ander daglicht te zetten. Je kunt er lacherig over doen – maar het werkt wel, zo blijkt nu na vijf jaar. ,,Het is natuurlijk geen liefdadigheidswerk. Maar het drukt uit dat ons merk een echte waarde krijgt. Het is geen fake, maar echt. Als andere brouwerijen ons voorbeeld volgen, is dat geen bedreiging maar de mooiste dag van mijn leven.”
Het bedrijf neemt zijn rol als trendsetter serieus. Halmans geeft lezingen in den lande om het principe uit te leggen. Gulpener was als kleine brouwerij in staat, het nieuwe ’thuisgevoel’ om te zetten in daden. Ook de grote brouwerijen werken met duurzaamheid, maar het volume van de productie van bijvoorbeeld Grolsch maakt het onmogelijk alle gerst en hop uit eigen land te betrekken. Grolsch ontmoedigt wel actief het gebruik van bestrijdingsmiddelen door de gerstboeren in Noord-Duitsland en Noord-Frankrijk. Bovendien heeft de Achterhoekse brouwerij sinds kort de modernste, waarschijnlijk meest milieuvriendelijke brouwerij van Europa. De noodzaak van nieuwbouw stelde Grolsch tot deze innovaties in staat. Maar ook ‘Enschede’ erkent dat Gulpener voortrekker was in maatschappelijk verantwoord ondernemen.
Eigen hoptuin
Halmans van Gulpener: ,,Van de vijftig boeren zijn er twee volledig ecologisch. Hun gerst komt in Limburgs Land-pilsner terecht.” De hop uit de eigen hoptuin is nog net te weinig om in de hele behoefte te voorzien. ,,Daar willen we honderd procent van maken.” Voeg daar nog het van nature door mergel gezuiverde bronwater aan toe, en je voelt een droge dorst opkomen. Alle producten voldoen aan het Agro-Milieukeur – wat nog geen andere brouwer is gelukt. De nieuwe koers om pontificaal in de biermarkt te gaan staan als ‘meest milieuvriendelijke bier van Nederland’ en ‘misschien wel ’s werelds eerste geheel duurzame brouwer’ deed Gulpener ontsnappen aan overname door de grote spelers, zoals Brandt overkwam (nu bij Heineken) en Leeuw (nu Haacht). ,,Vreselijk vind ik dat. Dat er weer een echte Limburgse brouwerij Belgisch wordt. Zo verdwijnt een stuk van onze cultuur en brouwhistorie. Ons mag dat nooit gebeuren.” Grolsch heeft weliswaar 15 procent van de Gulpener-aandelen, maar een overname is uitgesloten. De familie Rutten wil dat niet. Als het zo doorgaat, hoeft het ook niet.
Wel hangt aan echte duurzaamheid een prijskaartje: de winst zo groot mogelijk maken is immers niet langer hoofddoel. Het meest bekende product, Gulpener Pils, wordt niet gepasteuriseerd (een milieubelastend proces om schadelijke bacteri n te verwijderen) maar langer opgeslagen. Dat kost ook geld. Hetzelfde geldt voor de garantieprijs voor biologisch geteelde gerst: die ligt tien procent hoger dan de marktprijs.
Goed voorbeeld doet goed volgen? ,,Het is jammer dat het vaak bij mooie woorden blijft, bij oppervlakkigheid. Duurzaamheid w,rkt alleen als je echt kiest en er echt van geniet. Bij grote beursgenoteerde bedrijven zie ik dat het financi le aspect van het woord ‘rendement’ het nog wint. Het bedrijf is dan te veel een geldautomaat. Je kunt niet een beetje zwanger zijn, je bent het helemaal of niet. Zo is het met maatschappelijk verantwoord ondernemen. Dat moet een principi le keuze zijn, een levenshouding die het hele bedrijf doortrekt. Het betekent ook dat je blij bent in een jaar met 0,1 procent winst, dus een stabiele situatie in een dalende biermarkt.” Lovende woorden heeft Halmans voor Peeze Koffie en, verrassend, Ahrend (van de kantoormeubelen).
Tegenkracht
Gulpeners succes treuzelt nog, aan de horizon van het heuvelland, maar je hoort de fanfare al wel scharrelen in het eikenhout. De eerste winst na deze diepte-investering van vijf jaar is binnen. Het opbloeiende regionale sentiment ten zuiden van de grote rivieren is hier zeker niet vreemd aan. ,,Ik zie dat globalisering en snelle veranderingen een tegenkracht oproepen van nieuwe liefde voor het regionale. Mensen willen weer trots zijn op waar ze vandaan komen. Echte streekproducten associ ren we met ambacht en kwaliteit, met een gevoel van thuis. Ons nieuwe beleid vertaalt zich naar alles, ook naar personeelsbeleid. We passen geen zware controle toe, maar spreken de mensen aan op hun verantwoordelijkheid. Als bedrijf met regionale wortels speelden we een rol in het gemeenschapsleven: voetbal, wandelvereniging, de fanfares die hier nog leven in de dorpen, ze wisten ons altijd te vinden. We pakken het nu iets anders aan. We delegeren dit onderdeel van onze rol een beetje naar ons personeel… iedereen krijgt jaarlijks honderdvijftig euro. Dat mogen ze naar eigen inzicht aan een goed doel geven.”
Het flirten met de eigen regio vertaalt zich bij Gulpener verder in het organiseren van onder meer dorpsfanfareconcerten op lange zomeravonden. Wat is er toch met Limburg aan de hand!? ,,We zijn niet zozeer trots geworden, na jaren opkijken tegen de Hollandse heren die hier de kolenmijnen bestuurden, alswel gr”etsch… groots, op onze tradities, onze natuur. ‘Groots’, dat is ook trots, maar stiller. Het zit meer vanbinnen.” Iemand die zo bevlogen is, roept de vraag op naar het geloof. ,,Ja, ik ben katholiek, maar heb niet zoveel met het instituut kerk. Op de christelijke feestdagen word ik naar de kerk getrokken. Dan sla ik niet over. Binnenkort ga ik luisteren naar Anselm Gr n in het klooster van Wittem, om me te laten inspireren. Gr n is trouwens zelf ook manager, wist je dat? Voor mij persoonlijk hangt ‘mvo’, maatschappelijk verantwoord ondernemen, samen met het geloof dat er meer is.”
Evenwicht
Boer Norbert Huijts van Kasteelhoeve Puth in Voerendaal is een van de ecologische boeren. In de monumentale vierkante boerderij schuilt een groentewinkeltje aan huis, vol pastinaken, wortelen, uien, spelt en gerst. ,,Het contact met de klanten aan huis is nieuw voor mij… dat moet ik nog wel leren,” zegt Huijts, al te bescheiden. Al zijn gerst, nu acht hectare per jaar, rond de 35 ton, verdwijnt in het zachte Limburgs Land Pilsner. ,,Vorig jaar was het 5 ton meer, maar zonder te beknibbelen namen ze het af voor de vaste prijs. Dat was mooi”, zegt de introverte bioloog-boer. Hij leverde in 1991 als eerste Agro-Milieukeurgerst en teelt sinds 2001 geheel zonder beschermingsmiddelen of kunstmest. De aanwezigheid van veel plant- en diersoorten op het veld, in akkerranden en natuur rondom de percelen geeft de grootste kans kans dat schadelijke en nuttige organismen elkaar in biologisch evenwicht houden. Dat zorgt niet alleen voor gezonde en lekkere producten, maar als het aan Huijts ligt, ook een aantrekkelijk landschap. ,,Ik probeer biologische principes in alles te integreren. Dat doe ik door met schadedrempels te werken en een bepaald percentage schade toe te laten.” Zijn motto is: hoe dichter bij de natuur, hoe beter.
Een jonge klant uit Voerendaal rijdt speciaal om langs Hoeve Puth, voor zijn wekelijkse Limburgs Land-pilsjes. Hij zegt: ,,Wij steunen graag de kleinere initiatieven… grote initiatieven zoals Heineken, komen er zonder ons ook wel. Wat? Nee, Gulpener is niet de laatste zelfstandige familiebrouwerij. Je kunt ook terecht bij Alfa in Schinnen.” Hij slaat meteen een nieuwe voorraad in. De boer loopt door de poort mee naar buiten en zwaait hem vriendelijk uit. zie www.kasteelhoeveputh.nl, www.gulpener.nl, www.alfabier.nl