Ommen dinsdagmiddag 7 mei. Op het parkeerterrein van hotel-restaurant De Zon staan zo’n zeventig filiaalhouders van Aldi in groepjes bij elkaar. De sfeer is gespannen, er wordt nauwelijks gesproken. Even voor twee uur draaien plotseling alle hoofden zich richting het centrum van Ommen. Zes zwarte Mercedessen nemen de brug over de Overijsselse Vecht en draaien met een scherpe bocht het parkeerterrein van het restaurant op.
Uit de eerste auto stapt Gruyters, directeur Aldi Nederland. Op de voet gevolgd door Stribos, directeur van Aldi Ommen bv, en vier leden van de raad van comissarissen van Aldi. De mannen verdwijnen onmiddellijk door de deur van het restaurant. De filiaalhouders verroeren geen vin. Ze zijn om twee uur uitgenodigd en weigeren eerder naar binnen te gaan.
“Natuurlijk wisten we dat het die middag over de arbeidscontracten zou gaan,” zegt een filiaalleider, “maar dat we op deze manier geïntimideerd zouden worden, hadden we nooit gedacht.” Hij wil zijn echte naam niet noemen. Ook de plaats waar hij werkt, houdt hij liever geheim. We noemen hem Jan Bos. De filiaalhouder is doodsbang zijn baan te verliezen. Want bij Aldi is één regel heel duidelijk: wie de publiciteit zoekt, vliegt er onmiddellijk uit.

Tot december vorig jaar was Aldi een veeleisende, maar zich aan de wet houdende werkgever voor de 72 filiaalhouders die werken onder Aldi Ommen bv, een van de zes distributiecentra van Aldi in Nederland. Het spel was duidelijk. Als filiaalhouder werkte je veertig uur per week en had je per jaar recht op 19,5 rvu of roostervrije dagen. Afhankelijk van je loonschaal kreeg je daar 4200 tot 4400 gulden bruto per maand voor. Wie zijn best deed en een goede omzet draaide, kon door allerlei provisieregelingen gemiddeld nog eens 1500 gulden per maand bijverdienen. Geen slecht salaris in vergelijking met andere supermarkten.
Maar in december 2000 veranderde Aldi plotseling van koers. Filiaalhouders kregen een nieuw contract onder de neus geduwd waarin stond dat ze 45 uur per week moesten werken voor een standaardsalaris van 4500 gulden bruto per maand. Wie niet aan dit aantal uren zou komen, zou opeens zijn recht op provisie verliezen. De filiaalhouders weigeren dit contract te tekenen. Bos: “We werkten altijd al meer dan veertig uur per week, maar konden die overuren op zelf gekozen dagen ook weer compenseren. Zomaar verplicht worden vijf uur extra te werken voor honderd gulden bruto meer was voor ons één brug te ver.”
Nu zijn ze bij Aldi geen weigerende filiaalhouders gewend. Het supermarktconcern is in handen van de twee schatrijke Duitse broers Karl en Theo Albrecht en die dulden geen tegenspraak. De onderneming wordt centraal geleid en staat bekend om haar autoritaire en hiërarchische bedrijfscultuur. Medewerkers worden op jonge leeftijd en zonder veel diploma’s binnengehaald. Via allerlei interne opleidingen klimmen ze op van vakkenvuller tot filiaalhouder. Dit maakt dat filiaalhouders vaak al lange tijd bij het concern werken en er erg loyaal zijn. Bovendien kunnen ze niet zomaar naar een andere supermarkt overstappen, omdat ze vaak niet over de juiste papieren beschikken.

Terug naar 7 mei. Eenmaal binnen in hotel-restaurant De Zon kunnen de filiaalhouders hun ogen nauwelijks geloven. Jan Bos: “We waren al eerder bij elkaar geroepen, maar dan in een eenvoudig zaaltje met een pak koekjes op tafel en koffie uit thermosflessen. Alles moet bij de Aldi immers altijd zo goedkoop mogelijk. De Zon is het duurste en chicste restaurant van de regio. De tafels waren prachtig gedekt: zilveren bestek, gestijfde servetten, glimmende glazen en naast ieder bord een naamkaartje.”
Stribos neemt die middag als eerste het woord. Hij verwelkomt iedereen uitvoerig, feliciteert een jarige filiaalhouder en verrast een andere medewerker die twaalf en een half jaar in dienst is, met een grote bos bloemen. Jan Bos: “We wisten niet wat we hoorden. Aan verjaardagen was bij de Aldi nog nooit aandacht besteed.”
Het blijkt al snel een afleidingsmanoeuvre. Net als het ijs dreigt te breken, begint Stribos over de nieuwe 45-urige werkweek. Hij beweert dat het nieuwe contract een Europees contract is dat verder door elke andere filiaalhouder in Nederland is ondertekend. Stribos dreigt dat iedereen die zijn handtekening niet zet, het in de toekomst moeilijk kan krijgen en er goed aandoet alvast naar ander werk uit te kijken.
“Het was gewoon pure chantage”, aldus Jan Bos. “Af en toe stonden er een paar filiaalhouders op. Die hadden er genoeg van en wilden vertrekken. Maar niemand durfde echt op te stappen. We wisten allemaal dat wie zijn nek direct uitstak, op ontslag kon rekenen. Als je een filiaalhouder de laan uit wilt sturen, valt er altijd wel iets te bedenken in de zin van een tegenvallende omzet of zo.”
De bijeenkomst duurt uiteindelijk tot half zeven ’s avonds. Dan besluit Stribos dat wie tekent, bij het buffet mag aanschuiven. De anderen moeten hun naam op het contract zetten en de reden van weigering vermelden. De meesten blijken niet te chanteren: ze verlaten het restaurant en duiken de tegenoverliggende Chinees in.

“Wat er in De Zon is gebeurd, kan natuurlijk helemaal niet”, zegt CNV-bestuurder Aletta Bulsink. “Aldi is die middag behoorlijk uit de bocht gevlogen. Dat hebben ze zelf ook toegegeven. Niet voor niets werd Stribos een paar dagen later ontslagen en ook Soldaat, de verkoopleider van Aldi Ommen bv, is vertrokken. In de cao voor levensmiddelenhandel is een werkweek van 37 uur afgesproken. Het is ronduit verboden om filiaalhouders te verplichten 45 uur te werken.”
De cao-commissie waarbij het CNV een klacht indiende, gaf de vakbond gelijk. De commissie verklaarde het Aldi-contract eind juni rechtsongeldig. Maar daarmee is het conflict nog niet van tafel. Twee weken geleden kwam Aldi met een nieuw contract op de proppen. Dit keer zet het supermarktconcern niet langer in op de verplichte 45-urige werkweek. De filiaalhouders mogen ook minder werken, maar dan verliezen ze het recht op provisie. Per maand zal hun dat zo’n 1500 gulden kosten.
Bulsink: “Dit is typisch Aldi. Er staat in het nieuwe contract precies hetzelfde als in het oude, maar dan in andere woorden. Filiaalhouders schieten er niets mee op. Ze zullen er ook bij deze arbeidsovereenkomst financieel flink op achteruitgaan. Ook deze contracten zullen we dus aan de rechter voorleggen.” Jan Bos: “Vrijwel niemand heeft dit nieuwe contract getekend. Je geeft een verworven recht op provisie niet zomaar op.”
In de Aldi in Ommen werkt het personeel ondertussen gelaten door, zich schijnbaar onbewust van het conflict dat zich vlakbij afspeelt. Een medewerker in een blauwe jas stapelt lege kartonnen dozen in elkaar. Even verderop duwt een collega een pallet met blikken door de nauwe gangen van de winkel. Voor in de winkel gaan twee caissières de strijd aan met een constant aanzwellende rij klanten die willen afrekenen. Er kan sinds kort gepind worden, maar een scanner heeft de grootste discountsupermarkt van Nederland nog steeds niet. De caissières moeten de codes van alle 750 producten die er in de winkel worden aangeboden, uit het hoofd kennen.
Hoe het nu verder moet, weet Jan Bos niet. “Het vertrouwen is totaal weg. We zijn geïntimideerd en onder druk gezet, maar buigen niet. Hopelijk komt er snel duidelijkheid, want ondertussen circuleren er drie verschillende contracten en weet niemand meer waar hij aan toe is. Het is heel verdrietig allemaal, want ik heb al die jaren met erg veel plezier bij Aldi gewerkt. Het is een prima bedrijf, dat goed in elkaar zit. Maar zoals het nu gaat, kan het niet langer.”