Afgelopen maanden heeft de Rebel in opdracht van het Programma Duurzame Zorg van het Ministerie van VWS onderzoek gedaan naar verduurzaming in de eerstelijnszorg. Hier is gekeken naar de mogelijkheden, motivatie en stimulerende maatregelen. Het onderzoeksrapport is nu gepubliceerd.

Het onderzoek is uitgevoerd aan de hand van interviews en een breed uitgezette vragenlijst onder zorgprofessionals uit de eerste lijn (1).

Geen gebrek aan motivatie en mogelijkheden

Bijna 90% van de zorgprofessionals die de vragenlijst hebben ingevuld, geven aan meer bij te willen dragen aan de duurzaamheidsdoelstellingen, waarvan 40% in veel grotere mate. De motivatie voor dit thema is daarmee groot. Daarbij zijn er ook verschillende verduurzamingsmogelijkheden waar nog winst op is te behalen. Met name op het gebied van energiebesparing, het opwekken of afnemen van duurzame energie en circulair werken ziet men veel potentie. Voor al deze categorieën zijn er verschillende eenvoudig te implementeren no-regret maatregelen die nog lang niet altijd worden toegepast. Daarnaast zijn er ook meer intensieve maatregelen, die om een grotere investering vooraf vragen. Deze investeringen kunnen zich echter terugverdienen en resulteren ook in een stevige impact.

Op basis van een grove analyse is berekend dat een verduurzaming van de praktijkhuisvesting van enkel huisartsen kan leiden tot een besparing van bijna 9.000 ton CO2 per jaar. Dit staat gelijk aan circa 40 miljoen autokilometers.

Beperkende factoren staan de stap van motivatie naar actie in de weg

Een hoge motivatie, wil nog niet zeggen dat de maatregelen ook daadwerkelijk meer toegepast zullen worden. Een aantal beperkingen staat dit in de weg. Zoals de gevraagde financiële investering, die bij met name de meer intensieve maatregelen een uitdaging kan vormen. Om dit te ondervangen zijn er verschillende subsidiemaatregelen voorhanden en ook financiers bieden leningen aan tegen gunstige voorwaarden. In het onderzoek zien we dat zorgprofessionals hier nog weinig mee bekend zijn. Een andere beperkende factor vormt de bekendheid met duurzame alternatieven. Verschillende zorgprofessionals geven aan wel te willen bijdragen, maar niet te weten hoe. Ook is de beschikbaarheid van tijd en aandacht een beperkende factor. Met name huisartsen geven aan onder druk te staan en daardoor onvoldoende ruimte hebben om tijd en energie aan duurzaamheidsmaatregelen te besteden. Ten slotte kennen met name tandartsen een beroepsspecifieke uitdaging; hygiënerichtlijnen die voorschrijven dat gebruiksmaterialen veelal direct weggegooid dienen te worden.

Concrete kansen om stap van motivatie naar actie te versnellen

Om motivatie om te zetten naar actie is een aanpak nodig die inspeelt op deze beperkende factoren. Daarbij kan een aantal zaken op korte termijn gerealiseerd worden en vragen andere uitdagingen om een meer lange adem. Op de korte termijn kan een combinatie van informatiedeling en ontzorging een belangrijk verschil maken. Op het gebied van financiële regelingen en
verduurzamingsmogelijkheden kunnen beroepsspecifieke informatieoverzichten de toegankelijkheid vergroten van concrete nu toepasbare maatregelen. Het tekort aan tijd en aandacht wordt hier echter niet mee aangepakt. Door het uitzoekwerk, het ontwerp en de uitvoering van verduurzamingsmaatregelen over te nemen zouden gespecialiseerde marktpartijen dit probleem deels kunnen oplossen. Dergelijk specifiek aanbod voor de eerstelijnszorg ontbreekt grotendeels op dit moment, terwijl dit in verschillende sectoren (zoals de sport en huishoudens) steeds meer gemeengoed wordt.

Op de meer lange termijn liggen er vooral kansen voor het verruimen van duurzame alternatieven voor gebruiksmaterialen. Dit vraagt om een gesprek met de producerende industrie en zal meer tijd vergen. Uiteraard kan hier wel nu mee gestart worden. Dit geldt ook voor het gesprek over de wenselijkheid van bepaalde hygiënerichtlijnen.

Concluderend heeft verduurzaming van de eerstelijnszorg veel potentie. Zowel bij huisartsen en tandartsen zijn er verschillende koplopers die de kansen al benutten. Daarnaast is er een brede motivatie onder professionals om op termijn ook die stap te zetten. Door gezamenlijk met betrokken partijen (brancheorganisaties, professionals, bedrijfsleven en overheid) in te spelen op de genoemde beperkingen kan die motivatie omgezet worden in actie.

1 De resultaten zijn vooral gebaseerd op de huisartsenzorg en de tandartsenzorg. Tijdens het onderzoek bleek dat in de
fysiotherapie de mogelijkheden om te verduurzamen als beperkt werden ervaren.