Voor de derde keer zijn de 25 publieke opdrachtgevers in de bouw en infra in het zonnetje gezet die duurzaamheid in aanbestedingen serieus meenemen. De gouden plak gaat dit jaar voor de derde keer op rij naar de Provincie Noord-Brabant. Rijkswaterstaat maakte enorme progressie en steeg naar een dik verdiende tweede plaats. De nummer drie, Gemeente Assen, steeg maar liefst 21 plaatsen en is de meest duurzame gemeentelijke aanbesteder. Bouwend Nederland is blij met deze mooie resultaten, maar zien de kloof tussen koplopers en achterblijvers toenemen. Met landelijke regie moeten de opdrachtgevers in de onderste regionen wakker geschud worden.

Bedrijven moeten zich met duurzaamheid kunnen onderscheiden in de markt. We zien dat nu in 62,8% van alle openbare aanbestedingen duurzaamheid geen enkele rol speelt in de gunning. Om de duurzaamheidsambities in de bebouwde omgeving te halen zijn forse transities en investeringen noodzakelijk. Als duurzaamheid in aanbesteding niet serieus meegenomen wordt is Nederland in 2050 niet energieneutraal, circulair en klimaatbestendig.

Samensteller licht erepodium toe

Samensteller Jos van Alphen, adviseur Aanbestedingen bij het Aanbestedingsinstituut en Bouwend Nederland, selecteerde voor de 2021-editie van de Top 25 de publieke opdrachtgevers die in 2019 en 2020 minimaal zeven aanbestedingen hebben uitgevoerd. Het aantal van zeven wordt gehanteerd om een representatief beeld geven. Van de negentig overgebleven opdrachtgevers hield de samensteller zo’n 1000 openbare aanbestedingen tegen het licht.

  1. “De provincie Noord-Brabant eindigt niet alleen voor de derde keer op nummer één, maar slaagde er ook nog eens in om haar gemiddelde score opnieuw te verbeteren”, benadrukt Van Alphen. “Bij alle tien de uitgevoerde projecten speelde duurzaamheid een belangrijke rol. Maar liefst zeven daarvan behaalden de hoogste score. De provincie blijft de markt uitdagen en kansen geven om zich met duurzaamheid te onderscheiden.”
  2. “Rijkswaterstaat kreeg een gemiddelde score die 70% hoger is dan in de voorgaande editie en behaalde dik verdiend de tweede plaats. Ze heeft met de Milieu Kosten Indicator een instrument gelanceerd dat door een groeiend aantal aanbestedende diensten wordt omarmd en toegepast. In 71% van de aanbestedingen van Rijkswaterstaat werden gunningscriteria toegepast waarmee marktpartijen zich op duurzaamheid konden onderscheiden.”
  3. De Gemeente Assen mag zich dit jaar de meest duurzame gemeentelijke aanbesteder noemen. Vijf van haar zeven aanbestedingen hadden gunningscriteria waarmee marktpartijen zich konden onderscheiden op duurzaamheid. Dit zagen we terug bij verschillende type projecten en diensten. De gemeente laat zien dat zij bij al haar opdrachten oog heeft voor de mogelijkheden om duurzaam uit te vragen.”

Landelijke regie nodig om achterblijvers wakker te schudden

Het aantal aanbestedingen met een duurzame gunning steeg van 26,9% in 2018 en 35,2% in 2019 naar 37,2 % in 2020. De aanbestedende diensten gaven ook vaker een zwaarder gewicht aan duurzame gunningscriteria.

De hoogste scores van de afgelopen jaren zijn opnieuw overtroffen en de gemiddelde score per aanbestedende dienst steeg van 1.00 naar 1.32 (maximum score is zes punten). “Vooral in de kopgroep zijn flinke sprongen gemaakt. De score die de Gemeente Utrecht, de nummer tien van dit jaar kreeg, zou vorig jaar goed zijn geweest voor de tweede plaats”, schetst Van Alphen. Echter, om de klimaatdoelen te halen zullen alle opdrachtgevers het samen moeten doen. Meer landelijke regie is nodig om ervoor te zorgen dat duurzaam aanbesteden de norm wordt. We roepen de Tweede Kamer op om:

  • Meer te gunnen op duurzaamheid.
  • Opdrachtgevers op te roepen om in een vroeg stadium samenwerking te zoeken met marktpartijen.
  • Te werken aan uniforme prestatie-eisen

Nieuwkomers in de lijst

De Gemeente Meierijstad is de grootste stijger en klom van de 37e naar de vierde plaats. De gemeenten Eindhoven en Groningen kwamen vorig jaar wat punten te kort om de Top 25 te halen, maar scoren ditmaal een robuuste achtste en negende plaats.

De Gemeente Alkmaar, Hoogheemraadschap Schieland en Krimpenerwaard, Provincie Noord-Holland en Provincie Zeeland hadden in 2019 en 2020 wel voldoende aanbestedingen om een score op te baseren. Daartegenover staat het wegvallen van de gemeenten Haarlem, Katwijk en Vlaardingen vanwege een te klein aantal gepubliceerde aanbestedingen. Ook de nummer drie van de eerste editie, Gemeente Hollands Kroon, blijft om die reden buiten beeld.

Hoe komen de scores tot stand?

Het Aanbestedingsinstituut scoort alle aanbestedingen afzonderlijk en berekent de gemiddelde score over het aantal geregistreerde aanbestedingen. Het klassement wordt vastgesteld door de rangschikking van de gemiddelde scores. Een aanbesteder krijgt een hogere score naarmate duurzaamheid zwaarder weegt bij het gunnen op beste prijs-kwaliteitsverhouding. Daarnaast wordt een kleine score gegeven als duurzaamheid wel in een aanbesteding voorkomt in de vorm van eisen of verplichtingen. Er ontbreekt dan een stimulans die nodig is om te groeien naar het niveau dat de milieudoelstellingen van de nabije toekomt worden waargemaakt.

Scores

  • 0,5 punten voor duurzame minimumeisen of selectiecriteria of een opdrachtbeschrijving waaruit blijkt dat de aanbesteder iets duurzaams wil realiseren.
  • 1 punt voor duurzame gunningscriteria met een zeer gering onderscheidend vermogen: CO2-prestatieladder.
  • 3 punten voor duurzame gunningscriteria met een beperkt onderscheidend vermogen: minder dan €500.000, minder dan 40%.
  • 3 punten voor duurzame gunningscriteria zonder opgave van bedrag of percentage.
  • 5,5 punten voor duurzame gunningscriteria met een groot onderscheidend vermogen: vanaf €500.000, vanaf 40%.

Aan de scores van 3 en 5,5 wordt standaard 0,5 punt toegevoegd omdat de duurzame intenties van de aanbesteder evident doorklinken in het gunningscriterium. Het Aanbestedingsinstituut maakt geen onderscheid tussen grote en kleine werken. Evenmin maken wij onderscheid tussen gunningscriteria die zich richten op een duurzame uitvoering en gunningscriteria waarin wordt aangestuurd op een duurzaam resultaat.

Bouwteamopdrachten

Een bouwteam kan een zeer geschikt instrument zijn om duurzame ambities te realiseren. Om die reden kennen wij ook scores toe aan aanbestedingen die resulteren in het contracteren van een onderneming die in samenwerking met de opdrachtgever de beste oplossing voor het project gaat uitwerken en vervolgens laat uitvoeren. Wij geven de maximale score als duurzaamheid is benoemd als prioriteitsdoel en een gemiddelde score als duurzaamheid een van de projectdoelstellingen is.