Wie is en wat doet Jan Bom?

Mijn belangrijkste taak: ik ben hoofdredacteur van P+ People Planet Profit. Het is het tijdschrift over de praktijk van maatschappelijk verantwoord ondernemen in Nederland. Vooral voor doeners, maar ook voor denkers. Mijn redactie probeert de actualiteit altijd een stap voor te zijn, mensen en praktijken te beschrijven die op het moment van verschijnen van belang zijn voor de verdere ontwikkeling van duurzame ontwikkelingen in Nederland. En de rest van de wereld. We verzamelen daarom vooral Best Practices, die we enthousiast maar toch ook kritisch behandelen. Het is verslavende baan, vooral omdat ik me omringd weet door een waanzinnig snel groeiend netwerk van mensen die hier ook hun schouders onder zetten, elkaar stimuleren in hun enthousiasme en bevlogenheid. Het gevoel van urgentie maakt dat ik het een voorrecht vind om werkweken te mogen draaien van zestig, zeventig uur. Om dan op een bijeenkomst iemand te ontmoeten die blij met uitgestoken hand naar me toe komt, waarbij ik secondenlang radeloos denk: hoe heet je ook al weer? Duurzaam ondernemen kent al zoveel namen en gezichten, dat ik mij steeds vaker schaam en mij moet verontschuldigen.

Als je terugkijkt op de ontwikkeling van MVO in Nederland wat valt je dan op?

“Voor het eerste nummer van P+ en 2002 moesten we ondernemers nog erg overhalen om hun ervaringen met anderen te delen. Bang om de kop boven het maaiveld uit te steken met beloftes. Angst om door de pers afgemaakt te worden. Nu, zes jaar later, zit de mailbox van P+ elke dag vol, met minstens 100 mailtjes, waaronder tientallen uitnodigingen van zowel grote bedrijven als starters om eens te komen praten, aanbiedingen voor interviews, reizen, buitenlandse gasten, seminars en congressen. Het is ontzettend moeilijk om al die goede mensen die zo oprecht een bijdrage leveren te vertellen dat we door de stortvloed van duurzame initiatiefnemers kritisch moeten selecteren: wat is echt nieuw, wat is op dit moment echt belangrijk? Ik heb daar moeite mee. P+ zou tien keer zo dik moeten zijn, om iedereen recht te kunnen doen.

Wat vind je van de nieuwe kabinetsvisie MVO?

Ik blijf hopen en heb geduld. Het is te vroeg om nu al conclusies te trekken. Balkende was er wel, op de grootste duurzaamheidmanifestatie in Nederland tot nu toe, in de Zeelandhallen in Goes, waar meer dan 2.000 mensen met elkaar ideeën en visitekaartjes uitwisselden. Ik had hem graag met wat meer bevlogenheid horen spreken, maar ja, hij is en blijft wat stijfjes.

Ik hou van Jacqueline Cramer, volg haar al jaren. We maakten samen al heel wat mediaproducties die heel fundamenteel ingingen op het wezen van maatschappelijk verantwoord ondernemen. Zij is echt. Ik zie me nog zitten bij haar thuis, in dat hoge donkere huis in Arnhem. Ze kwam aangerend, want de trein was iets later. We gingen zitten in de tuinkamer, want daar was het meeste natuurlijke licht. Dan hoefde er geen lamp aan. Verwarming had ze ook niet aan, al was het tamelijk fris. Ik verbaasde me erover dat ze het niet koud had, zo dun als ze is. Maar integendeel: ze straalde een en al warmte uit. Zij was het, samen met Herman Wijffels, die me aanzette om een tijdschrift over duurzaam ondernemen te durven beginnen. Deze mensen hebben er ook voor gezorgd dat duurzaamheid een centrale kabinetsboodschap is geworden.

Ik moet er met Jacqueline nog eens over praten, maar naar mijn idee heeft ze met VROM een somber ministerie getroffen. Het departement lijdt nog steeds onder het succes van de dagen van triomfen, van het schandaal van Lekkerkerk, van de eerste ministers voor Milieu. Het is daarna nooit meer geworden zoals het was, en de ambtenaren van toen noemen zichzelf terecht ‘Old Soldiers’. Ik heb het kort geleden nog meegemaakt dat een ambtenaar mij heel veel werk liet doen en de rapportage daarna op onnavolgbare wijze doorschoof naar een andere bureau waarna ik nooit meer iets heb gehoord. Dat moet je dus niet doen als ambtenarij, wanneer je ooit nog eens wat wil bereiken bij ondernemers, die geen tijd hebben om zinloos voor niks te werken.
Was ik daar minister geweest, dan was Nederland nu 3 ambtenaren armer geweest, de twee verdonkeremaners en hun chef. Jacqueline zit niet zo in elkaar. Zij enthousiasmeert en overtuigt, zet grote lijnen naar de toekomst uit. Dat kost ietsje meer tijd en is ook veel verstandiger. Daarom loopt de CDA-troonopvolger Eurlings voorlopig in dit kabinet voorop, als het om praktische daadkracht op het gebied van duurzaamheid gaat, met meer spoor (Almere-Amsterdam), Rondje Randstad, Rekeningrijden. Samen met Ontwikkelingssamenwerking, het ministerie dat wel al heel lang ambtenaren telt die met trots het vaandel van duurzame ontwikkeling dragen. Het kan dus wel.

MVO nu echt op stoom in Nederland?

Yes! This is the time, this is the moment. Belangrijk is nu dat er geen verwarring ontstaat of zelfs geharrewar. Kijk nu toch eens naar het gedoe over biomassa. Natuurlijk, er moet een zwaar bewapend hek om het resterende tropisch regenwoud worden gezet, webcams die signaleren waar er weer een stuk wordt verbrand, per satelliet doorgezonden naar de rest van de wereld. Dan zou ik dagelijks even naar de website van Greenpeace of het Wereld Natuur Fonds kijken. Nu heb ik mij heel erg gestoord aan Natuur en Milieu die in een advies voorstelt dat de Nederlandse energiehuishouding in de toekomst gericht moet worden op energieopwekking uit het ‘goede biomassa’ bermgras. Ja hoor. Vervuild bermgras. Wie verzint zoiets? Je kan het niet eens tot compost verwerken.
Daarom hebben mijn redactie en ik de afgelopen weken alles op alles gezet om initiatieven op het telen van biomassa voor Nederland te onderzoeken. In het komende mei nummer schetsen wij de marktgerichte oplossingen, want die zijn er. De toekomst bestaat al. Dan blijkt ook dat Nederland op stoom komt, want de mensen die er verstand van hebben zijn te vinden, de eerste ondernemers die er winst mee maken zijn er, de wetenschappelijke onderbouwing is er. Alleen weet Nederland deze innovatieve geesten nog niet op het hoogste podium te hijsen en te zeggen: ZO GAAN WE HET DOEN! DIT IS ONZE VOC VAN DE 21Ste EEUW! Dat had Balkenende natuurlijk mooi kunnen zeggen in zijn toespraakje voor thuisland Zeeland, als vervolg op zijn verkiezingsboodschap. Met een praktische horizon gaan de echte kapitaalkrachtige ondernemingen van ons land ook mee, de grote banken, de Shells. Ik ga dat nog meemaken ook, ik weet het zeker.”

Wat vind je van de rol van de media op het gebied van MVO? Worden onderwerpen als klimaatverandering en cradle to cradle niet teveel gehyped?

Het Financieele Dagblad, duurzaam-ondernemen.nl, P+, we zijn niet meer alleen. En dat is goed. Kranten, radio, het Journaal, zij herkennen inmiddels de grote onderstroom van duurzaam ondernemen en pikken daar, zoals het media betaamd, de “incidenten” uit, de mijlpalen en conflicten die het voortgaande proces markeren. De klacht van ondernemingen van rond de eeuwwisseling dat er geen aandacht voor hun inspanningen is, wordt vandaag niet meer gehoord.

So far so good. Het betekent voor P+ dat wij kunnen selecteren, onze agenda kunnen verscherpen. Meer diepte, meer dossiers, we kunnen meer ‘bekend veronderstellen’ bij onze lezers.

En is dat dan een hype? Een mode? Dat werd van MVO gezegd in 2002, toen P+ begon. Tegendraads hebben wij toen jarenlang een serie artikelen gepubliceerd waarin we ‘klassieke voorbeelden’ van maatschappelijke ondernemers beschreven, zoals Verkade die samen met de natuurbeschermer Thijssen de beroemde albums maakte. MVO is nog even actueel als rond de eeuwwisseling, door de boost van Al Gore zelfs nog actueler dan toen, ook al moeten we oppassen dat het evenwicht tussen sociale en milieuaspecten in stand blijft. In mijn redactie en in mijn overleg met de 14 partners van P+ is dat een punt van aandacht.

Ook Cradle to Cradle heeft in de wereld van MVO-denkers een snaar geraakt, het denken verdiept. Iedereen zuigt de woorden van Braungart op, die veelvuldig in Nederland spreekt. Briljant als hij is, probeert hij de kennis op materialengebied die hij in een database heeft gestopt nu snel praktisch te maken, door zakelijke allianties te sluiten. Dat proces van implementatie is nu gaande. Straks zit zijn compagnon de architect McDonough weer in Almere, waar er 60.000 huizen worden gebouwd, waarbij deze principes van hergebruik en ecologie gaan worden toegepast. De resultaten gaan we straks ook zien en beoordelen op de Floriade. Omdat er nog zoveel publiciteitsmomenten aankomen, zal ook Cradle tot Cradle geen hype zijn -het grote publiek is zich trouwens nog nauwelijks bewust van deze nieuwe koorts, die nu door MVO-land waart. En laten we wel zijn, wat de eerste composteerders van GFT-afval in Nederland 15 jaar geleden zeiden, is in feite Cradle to Cradle pur sang. Ook op dat gebied is er dus sprake van klassieke voorbeelden, die in deze jaren een nieuwe impuls krijgen, omdat er een noodzaak is de planeet leefbaar te houden in de honderden jaren of laten we hopen duizenden, tienduizenden jaren die ons nog te wachten staan. En is dat denken dan een hype? Zelfs dat niet. Het besef van rentmeesterschap op deze aarde, het goed zorgen voor elkaar, is duizenden jaren oud. Check het Oude Boek: Lukas 16:1-9.”

Wil je verder nog iets kwijt?

Laten we ons gelukkig prijzen dat wij het moment in de geschiedenis meemaken dat we ons beginnen te realiseren dat we echt op een andere manier met onze kostbare bronnen van bestaan moeten omgaan. En dat wij de pioniers kunnen zijn die voor de omslag in het denken kunnen zorgen. We kunnen allemaal een steentje bijdragen. Is het niet door als consument te kiezen met onze portemonnee, dan wel door onze kennis in te zetten, onze energie. Dat is iets moois, iets wat ons leven zin geeft, geluk.