DUURZAME TROONREDE, op Duurzame Dinsdag 2 september 2025 voorgelezen door Jessica den Outer, oprichter en directeur van de Stichting Rechten van de Natuur.

Dromen, durven én doen: de Rechten van de Natuur

(Voorafgaand aan het voorlezen van de Duurzame Troonrede werd een kort filmpje vertoond van zes kinderen die spreken namens zes bedreigde natuurgebieden in Nederland (Waddenzee, Amelisweerd, Noordzee, Veluwe, Oosterschelde, Maas. In deze schriftelijke versie worden die afgekort door de volgende zesregelige inleiding:)

Ik ben de Maas. Ik draag duizenden kilo’s aan microplastics met mij mee.

Ik ben de Waddenzee. Wel 54 fabrieken mogen legaal hun vuile (afval)water in mij lozen.

Ik ben de Oosterschelde. Mijn kreeften sterven omdat bedrijven staalslakken in mij dumpen die vol zware metalen zitten.

Ik ben Amelisweerd. Mijn oude bomen moeten gekapt worden voor 2 minuten tijdswinst van forenzen.

Ik ben de Veluwe. Mijn vogels worden geboren met kromme pootjes door te veel stikstof.

Ik ben de Noordzee. Ik bén Nederlands grootste natuurgebied, maar ik verander in Nederlands grootste industriegebied.

Dit zijn geen sprookjes of verbeeldingen. Dit is de werkelijkheid en wat de natuur ons zelf zou vertellen, als we bereid zouden zijn om te luisteren.

Hun rechten om te leven, te floreren en een gezond ecosysteem te behouden, worden dagelijks geschonden. Terwijl de natuur die ons voedt en laat leven in ongekend tempo verslechtert, draaien wij in cirkels. We zijn verstrikt in crisis na crisis, gedreven door kortzichtige belangen, oorlogen, onzekerheden. We zijn de lange termijnvisie kwijt: het Nederland waar we van dromen voor onze kinderen, maar ook voor het bos waar we zondag wandelen, de dieren, de rivieren die ons verbinden.

Wat is Nederland zonder de Waddenzee, die al tienduizend jaar haar ritmes van eb en vloed volgt? Wat zonder de Maas, die zeven miljoen mensen voorziet van drinkwater? Wat zonder de Waddenzee, een veilige haven voor bijzondere trekvogels, of de bossen van Amelisweerd, waarvan sommige bomen al 150 jaar verkoeling bieden aan Utrecht?

Wij zijn Nederlandse natuur. Wij zijn water. Wij zijn bos. Wij zijn het land. Het stroomt door ons bloed, we ademen het in, het zit in ons lijf.

Maar wij worden bedreigd. Microplastics in onze rivieren, PFAS in vissen. Bomen die verdwijnen voor asfalt, vogels die lijden onder stikstof, zeeën die veranderen in industrieterreinen. In de Oosterschelde sterven kreeften door staalslakken vol zware metalen. Nederland, trots waterland, laat zijn eigen wateren in de steek. Dit kan niet het Nederland zijn waar we van dromen.

DROMEN

De Rechten van de Natuur beginnen bij verbeelding. Dat het anders kan. Van een Nederland waarin bossen, rivieren en dieren hun eigen plek en waarde hebben binnen ons rechtssysteem. Niet als symbolisch gebaar, maar als juridische realiteit.

Nederland heeft dat verbeeldingsvermogen, volgens Floris Alkemade, voormalig rijksbouwmeester. Twee derde van ons land zou onder water staan zonder de verbeeldingskracht van generaties voor ons. Dijken, polders, waterwerken – ze begonnen allemaal met een onmogelijke gedachte: dat je op de bodem van de zee kon wonen.

Wij Nederlanders noemen onszelf graag nuchter en pragmatisch, maar onze geschiedenis laat het tegenovergestelde zien. We zijn dromers. We dromen met onze voeten in de klei. Mijn geboorteplek Flevoland, de Afsluitdijk, de Deltawerken: ze bestaan alleen omdat onze voorvaderen het ooit durfden te dromen. Omdat we niet bang waren voor groot denken.

Als we ons ooit konden voorstellen dat we op de bodem van de zee kunnen wonen, dan kunnen we ons ook voorstellen dat we de natuur anders gaan beschouwen. Stel u eens voor: een Nederland waarin we met onze handen kunnen drinken uit de Maas. Waar de Waddenzee vrij ademt, de Veluwe gonst van het leven, en bossen eeuwenlang blijven staan. Een land waarin de natuur niet telkens opnieuw hoeft te vechten om te overleven, maar erkend wordt als volwaardige partner in onze samenleving.

Dit is geen verre droom. Het is een keuze.

DURVEN

Vorig jaar won Stichting Rechten van de Natuur de Duurzame Top 100 van Trouw.
Een grote eer, maar ook een grote verantwoordelijkheid.
Want de natuur heeft in Nederland nog geen rechten.
Het is een stilte die onze wetgeving al te lang kenmerkt, terwijl we achterlopen op landen over de hele wereld.

De Rechten van de Natuur zijn geen utopie.
Sinds de jaren ’70 groeit dit ooit ondenkbare idee wereldwijd uit tot een juridische werkelijkheid. Net als dat vrouwenrechten ooit ondenkbaar waren.

Ook vrouwen moesten ooit opstaan tegen een juridische wereld die hun rechten ontkende. Het recht om te stemmen, te studeren, überhaupt een eigen bankrekening te kunnen openen: elk van die stappen leek in eerste instantie onhaalbaar. ‘Wat gaat het ons opleveren?!’ ‘Wat voegen vrouwenrechten toe?’ Vragen als deze gonsde door de gangen van het Nederlandse parlement. En toch staan we hier vandaag. Niet omdat het makkelijk was, maar omdat onze (overgroot)oma’s het durfden te eisen.

Deze geschiedenis biedt ons hoop en richting. Want als we de rechten van de helft van de mensheid kunnen erkennen, dan kunnen we ook erkennen dat de rest van de natuur, zoals een rivier, het recht heeft om schoon te zijn. Dat een bos het recht heeft om te groeien. Dat de natuur niet alleen bezit is, maar een levend wezen met eigen belangen.

Zo’n gekke droom is dat niet. Landen over de wereld zijn ons voor. Van de rechten van Moeder Aarde in Ecuador’s Grondwet tot de rechtspersoonlijkheid van de Whanganui-rivier in Nieuw-Zeeland, deze beweging is uitgeroepen tot de snelst groeiende juridische beweging van de 21e eeuw.

Nederland loopt achter, maar toch groeit en bloeit er van alles in ons land. Van de Maas tot de Waddenzee, van burgerinitiatieven tot gemeenten. De samenleving is klaar voor de juridische emancipatie van natuur. Het vraagt alleen de wil en het lef om deze rechten vast te leggen.

DOEN

Wij blijven niet alleen dromen. We zijn in de Nederlandse wet gedoken. Niet alleen met een wens om de Rechten van de Natuur vast te leggen, maar met een vergrootglas naar de mogelijkheden. We vonden minstens 13 verschillende juridische routes om de Rechten van de Natuur in Nederland te verankeren. Van wetswijzigingen en beleidsprocessen, van rechtspersoonlijkheid tot de Grondwet: de gereedschapskist is rijk gevuld.

Het ontbreekt ons niet aan mogelijkheden. Het ontbreekt ons aan moed om te experimenteren. We moeten niet alleen maar dromen, maar durven, en vervolgens ook gewoon gaan doen.

Voor de Rechten van de Natuur hebben we iedereen nodig. Daarom spreek ik niet alleen de Duurzame Troonrede uit, maar roep ik u allen op, kom in actie:

  • Gemeenteraadsleden, dien moties of initiatiefvoorstellen in om de natuur rechten toe te kennen. Laat haar zitting nemen in beraden en commissies.
  • Waterschappen en provincies, veranker Rechten van de Natuur in uw beleidsplannen en beheer. Geef rivieren, meren en ecosystemen een stem over hun eigen toekomst.
  • Tweede Kamerleden, Kijk naar de concrete wetsvoorstellen die de Waddenzee als rechtspersoon erkennen en onderzoek de mogelijkheden om de Grondwet te herzien.
  • Bedrijven en ondernemers, gebruik de Onboarding Nature Toolkit. Zet de natuur centraal in uw bedrijfsvoering.
  • Scholen en universiteiten, maak natuurrechten een onderdeel van het onderwijs.
  • Burgers, vertolk de stem van een boom of een rivier. Breng nieuwe perspectieven in gesprekken in uw omgeving.

Stel u voor: een Nederland waarin de natuur niet alleen overleeft, maar bloeit. Waarin de Waddenzee, de Maas en de Veluwe rechten hebben, en hun stem meetelt bij besluiten. Niet achteraf de schade beperken, maar vooraf voorkomen.

U denkt misschien: dat is een droom. Maar uit wereldwijd onderzoek van Ipsos onder 22.000 mensen blijkt dat 60% van de mensen natuurrechten wil hebben. In Nederland wijst publieksonderzoek uit dat bijna 80% zich natuurmens en natuur verbonden voelt.

Voor de critici: ‘You may say I am a dreamer, but I am not the only one’.

Stel u voor dat het 2050 is. Een kind zegt:
“Ik ben de Maas. Ik ben weer schoon.”

Dit is het Nederland waar we samen voor kunnen kiezen. Als we het kunnen dromen, dan kunnen we het ook realiseren.