Wat een jaar eerder nog voor onmogelijk werd geacht is vandaag gebeurd: het Europees Parlement heeft ingestemd met ontmanteling van de EU-wet voor maatschappelijk verantwoord ondernemen, de Corporate Sustainability Due Diligence Directive (CSDDD). Eerder stemden EU-lidstaten al in met de politieke deal over het Omnibus-I-pakket, die begin december in de trialoog tussen de lidstaten, het Parlement en de Europese Commissie werd beklonken. De EU schuift hiermee goede regelgeving aan de kant en verkiest bedrijfsbelangen van achterblijvers op MVO-gebied boven het aanpakken van mensenrechtenschendingen en milieuschade in productieketens.

Ondoorzichtig proces leidt tot teleurstellend resultaat

Een brede beweging van bedrijven, ondernemers, maatschappelijke organisaties, vakbonden en academici heeft in de afgelopen maanden steun uitgesproken voor het behouden van de oorspronkelijke CSDDD als essentiële stap richting een duurzame, concurrerende en toekomstbestendige economie. Daartegenover stond agressieve lobby, geopolitieke dreigementen en politieke chantage door mega-multinationals, de Trump-regering en Qatar en extreem-rechtse fracties in het Europees Parlement. Voorvechters van mensenrechten en het milieu werden onvoldoende gehoord, zo bekritiseert de Europese Ombudsman het gehaaste en ondoorzichtige Omnibus-I-proces, dat wordt gekenmerkt door meerdere procedurele tekortkomingen.

Virginia Sandjojo (MVO Platform): “Nu de CSDDD maar voor een handjevol bedrijven geldt en er maar een fractie van de oorspronkelijke duurzaamheidsambities over is, zal de CSDDD bij lange na niet de positieve impact hebben die ooit was voorzien. Misstanden zoals kinderarbeid, uitbuiting en ontbossing zullen nu onder de radar blijven voortbestaan. Het zijn kleinschalige boeren, werkenden en belanghebbenden in productieketens die daarvoor de prijs betalen.”

Verplichting tot gepaste zorgvuldigheid voor veel minder bedrijven

Nadat in 2024 al grote concessies zijn gedaan aan het ontwerp van de CSDDD, zijn er na het onzorgvuldige Omnibus-I-proces belangrijke elementen van de richtlijn afgezwakt of zelfs helemaal geschrapt:

  • De CSDDD geldt nu alleen voor mega-multinationals met ten minste 5000 werknemers en een omzet van 1,5 miljard euro. Zo zal de wet in eerste instantie nog maar van toepassing zijn op zo’n 80 Nederlandse bedrijven.
  • Risico’s in de keten moeten via een risicogebaseerde benadering worden aangepakt. Maar omdat bedrijven alleen bij ketenpartners van meer dan 5000 medewerkers informatie mogen opvragen, is de ketenbenadering een stuk minder effectief.
  • De verplichting om klimaattransitieplannen op te stellen en uit te voeren is uit de CSDDD geschrapt. Dit betekent een flinke stap terug in de verplichtingen voor bedrijven om hun CO2-uitstoot in lijn te brengen met het Parijs-akkoord. In-scope bedrijven blijven onder de CSRD wel verplicht om over hun klimaatinspanningen te rapporteren.
  • De bepalingen over civiele aansprakelijkheid zijn geschrapt. Dit resulteert in versnippering, onduidelijkheid en rechtsonzekerheid voor zowel slachtoffers, maatschappelijke organisaties, vakbonden, als bedrijven vanwege de verschillende nationale rechtssystemen binnen de EU. Europese toezichthouders kunnen nog wel boetes opleggen van maximaal 3% van de netto jaaromzet van een bedrijf.
  • Nadat de EU de implementatie van de CSDDD al eerder uitstelde, beslist de EU nu om de toepassing van de CSDDD met nóg een jaar uit te stellen. Dit betekent dat lidstaten de richtlijnen voor juli 2028 moeten omzetten naar nationale wetgeving en dat de verplichtingen voor bedrijven pas in juli 2029 ingaan.

Omzetting naar de Wet Internationaal Verantwoord Ondernemen (WIVO)

Het is nu aan Nederland om bij de omzetting van de CSDDD naar de Wet Internationaal Verantwoord Ondernemen (WIVO) tekortkomingen te verhelpen en uiteindelijk wetgeving in te voeren die mens en milieu daadwerkelijk beschermt. Een concreet aandachtspunt bij het opstellen van WIVO is dat de CSDDD nu nog sterker afwijkt van het internationale normenkader van de OESO-richtlijnen en de VN Principes voor bedrijfsleven en mensenrechten, die al jaren de basis vormen voor Nederlands overheidsbeleid.

Daarnaast vraagt het MVO Platform de overheid om uitgebreid flankerend beleid op te stellen dat ervoor zorgt dat bedrijven aan de verplichtingen die voortkomen uit de CSDDD voldoen. Daarbinnen pleit het MVO Platform voor het versterken van de rol voor maatschappelijke organisaties, zodat zij middels hun expertise en toegang tot werkenden en belanghebbenden een essentiële bijdrage kunnen leveren aan het identificeren van mensenrechtenrisico’s in ketens en de uitvoering van MVO-beleid door bedrijven en overheden.

Zonder effectieve invulling van de duurzaamheidsambities en aanvullend flankerend beleid zal de WIVO een gemiste kans zijn om misstanden in toeleveringsketens voortvarend en effectief aan te pakken en ondernemen met respect voor mensenrechten en het milieu de norm te maken.