De duurzame verbouwing van Nederland is in volle gang. Daarbij is innovatie essentieel, want voor veel problemen van morgen hebben we vandaag nog geen oplossing. In de gebouwde omgeving (stad, dorp, snelweg etc.) ligt een veelheid aan opgaven; van zon op daken tot warmtenetten, ventilatiesystemen en renovatieplannen. TKI Urban Energy heeft tien innovatieve thema’s in de gebouwde omgeving onder de loep genomen. Waar staan we, is de ontwikkeling op weg om het verschil te maken, versnellen we genoeg en wat zijn de uitdagingen waar we nog voor staan? Het onderzoek is uitgevoerd door TNO samen met diverse experts per thema. 

Het onderzoek is beschikbaar als interactieve pdf en ook te beluisteren via de speciale podcast ‘De duurzame verbouwing’. In de podcast gaan experts van TKI Urban Energy en van TNO of uit het veld in gesprek over het trendrapport en de uitkomsten daarvan.

Thema’s onderzoek

De volgende thema’s zijn onder de loep genomen:

  • Zonnepanelen op daken (van huizen, fabriekshallen) en op land
  • Renoveren via de lopende band (industrialisatie van renovatieconcepten)
  • Gedrag van woningeigenaren (drijfveren en barrières)
  • Warmtepompen (de vervanger van de cv-ketel)
  • Warmte-afgiftesystemen (van ketel tot kachel – het geheel van verwarming en koeling)
  • Tapwater (over de stijging van de vraag en energiebehoefte van warm water)
  • Ventilatiesystemen (over hoe isolatie ook de noodzaak tot ventilatie vergroot)
  • Warmteopslag (hoe gebruik je de hitte van de zomer als verwarming in de winter of hoe benut je een overschot aan elektriciteit)
  • Warmtenetten (verwarming op wijkniveau)
  • De arbeidsmarkt (de beschikbaarheid van voldoende personeel)
  • Energiecollectieven – van energyhubs tot energiecoöperaties

Op alle thema’s gaan de ontwikkelingen in sneltreinvaart en er kan nog veel potentieel worden ontsloten. Michiel Kirch, directeur TKI Urban Energy: “Investeren in innovatie loont. Tegelijkertijd liggen er uitdagingen voor iedereen om nieuwsgierig te blijven naar de innovaties die er zijn; van bewoners, warmtebedrijven, woningbouwcorporaties tot aannemers en gemeenten. Techneuten en gedragsdeskundigen moeten hiervoor de handen permanent ineenslaan. Om de versnelling te helpen is daarnaast meer standaardisatie nodig (plug & play van installaties, industrialisatie van de bouw) en kan de overheid een duidelijker regierol innemen”.

Het onderzoek van TNO in opdracht van TKI Urban Energy heeft niet tot doel één oplossing te geven, de trends worden volgens drie ’potentiële marktontwikkelingen’ uitgewerkt die kunnen dienen als handvatten bij het uitrollen en bedenken van nieuw beleid, nieuwe doelen en innovaties.

De mens als beperkende factor

Wat opvalt aan de interviews is dat de opschaling in sommige gevallen gebaat is bij (technologische) innovaties, maar vaak ontbreekt het eerder aan: 1) het vertrouwen in en de bekendheid met de technologie en de voordelen ervan; 2) een goede business case waardoor er een prikkel is om te investeren; en 3) een gunstige context voor de implementatie. Zo denken bijvoorbeeld warmtebedrijven en woningcorporaties bij warmtenetten nog niet altijd aan lage temperatuurnetten en kijken projectontwikkelaars bij renovatie nog te weinig naar fabrieksoplossingen. En dat terwijl de doorontwikkeling van de innovatie vaak sneller gaat dan de kennisvergaring. Het trendrapport wil daar verandering in brengen.

Plug & Play

Er is een tekort aan (specialistische) arbeidskrachten om de energietransitie uit te voeren en op te schalen. Behalve investeren in meer personeel, zijn er ook allerlei innovaties die arbeidsbesparend zijn. Om de installatie van warmtepompen en ventilatiesystemen te versnellen kunnen plug & play methoden een grote bijdrage leveren aan het verminderen van de benodigde arbeidsuren, van kosten en van expertise.

De lopende band

Daarnaast zijn ‘lopende banden’ voor renovatie zeer kansrijk. Steeds meer consortia van bedrijven ontwikkelen totaalconcepten waarbij in een paar dagen een hele woning volledig verduurzaamd kan worden. Dat kan alleen maar dankzij gestandaardiseerde voorbereiding van de verbouwing in een industriële setting (de lopende band). Het bestaan van een industriële aanpak van renovatie van bestaande woningen is nog onbekend bij velen, waardoor de vraag ernaar erg beperkt is.

De regierol van de overheid

Een duidelijke visie en beleid vanuit de overheid kan de opschaling in de gebouwde omgeving ondersteunen door een gunstige context te creëren. Dat is gedaan met de cv-ketelvervanging door een (hybride) warmtepomp en er is meer laaghangend fruit. Bijvoorbeeld met subsidies voor ventilatiesystemen en warmteopslag.