Vergrijzing, verduurzaming en mogelijk ook deglobalisering hebben de komende jaren impact op de arbeidsmarkt. Deze trends zullen er per saldo aan bijdragen dat personeelstekorten waarschijnlijk niet zomaar verdwijnen, ondanks verdere afkoeling van de economie. Dat blijkt uit een analyse van ING Research. Om zoveel mogelijk te voorkomen dat een gebrek aan personeel het realiseren van maatschappelijke ambities in de weg staat, is het economisch gezien belangrijk dat de overheid ook kritisch kijkt hoe het haar eigen arbeidsvraag in bedwang houdt.

Krappe arbeidsmarkt zit uitvoering overheidsbeleid in de weg

Geld was de afgelopen jaren niet het grootste probleem voor de Nederlandse overheid. De keuze om diverse maatschappelijke uitdagingen, zoals corona en de energiecrisis, aan te pakken resulteerde in hogere budgetten op veler terreinen. Toch bleek vaak dat budgetten niet werden uitgegeven; de zogenoemde onderuitputting op de overheidsbegroting was recent historisch groot. Belangrijke oorzaak hiervoor is de krappe arbeidsmarkt. De arbeidsmarkt is krap omdat de economie goed draaide, maar ook omdat de (semi)publieke sector door steeds uitgebreidere ambities meer is gaan concurreren met het bedrijfsleven in de strijd om werknemers. Bij gebrek aan personeel zal het heel moeilijk worden om alle ambities waar te maken.

Arbeidsmarktkrapte wordt vergroot

ING Research heeft drie belangrijke trends geanalyseerd waarvan de impact op de arbeidsmarkt de huidige krapte op de arbeidsmarkt de komende jaren niet veronachtzaamd moet worden. Al met al blijkt dat deze drie trends gezamenlijk de arbeidsmarktkrapte in Nederland vergroten.

Demografie en verduurzaming zetten extra druk

De demografische ontwikkeling en de verduurzaming, die de komende jaren op ons afkomen, vergroten naar verwachting van ING Research de druk op de arbeidsmarkt. Deglobalisering zou de arbeidskrapte daarentegen wat kunnen verlichten. Deze ontwikkeling, die niet meer puur economisch efficiëntie als uitgangspunt neemt, maar meer voorzichtigheid met grensoverschrijdende economische activiteit omvat, is echter een stuk minder zeker.

Nederland vergrijst: het aantal ouderen groeit sneller dan de beroepsbevolking. Ouderen worden afhankelijk van relatief steeds minder werkenden. Dat zet extra druk op de arbeidsmarkt, bijvoorbeeld in de gezondheidzorg. Met het toenemende aantal ouderen stijgt namelijk ook de behoefte aan zorg.

De overgang naar een duurzamere economie verhoogt weliswaar de productiekosten van bedrijven en remt zo de vraag naar personeel, maar daar staan grote overheidsinvesteringen tegenover. Zo zijn er om het verduurzamingsbeleid uit te voeren op de korte termijn toch extra mensen nodig. Dat zet ook extra druk op de arbeidsmarkt.

Deglobalisering is vooral een rem op de economische groei en kan daarom op korte termijn de vraag naar personeel verminderen. Deze trend zou zo de krapte wat kunnen verminderen, al is deglobalisering wel een stuk onzekerder dan de vergrijzing en de verduurzaming.

Al met al zullen de drie trends gezamenlijk naar verwachting van ING Research voor meer arbeidsmarktkrapte zorgen dan we zouden zien in een wereld zonder deze trends. Dit zal er ook voor zorgen dat de werkloosheid naar verwachting minder oploopt dan gebruikelijk tijdens eerdere perioden van afkoeling van onze economie.

Arbeidsmarktkrapte factor om rekening me te houden

Arbeidsmarktkrapte kan het realiseren van allerlei beleidsambities flink in de weg staan. Als het lastig is om mensen te vinden om beleid uit te voeren, blijft niet alleen geld maar ook werk op de plank liggen. Een tekort aan handen om plannen uit te voeren vergroot de kans aanzienlijk dat het uiteindelijk uitgevoerde beleid niet aan de verwachtingen voldoet. Daarom doet de overheid er verstandig aan om bij het maken van beleidskeuzes de impact daarvan op de arbeidsvraag mee te wegen.

Realistische ambitieniveaus voor overheid om eigen arbeidsvraag af te remmen

Om ervoor te zorgen dat de plannen ook daadwerkelijk kans maken om gerealiseerd te worden is het economisch verstandig dat er kritisch gekeken wordt naar het ambitieniveau van de (semi)publieke sector. Dat dient zo te worden aangescherpt dat het goed rekening houdt met de krapte op de arbeidsmarkt. Beperking van de (extra) overheidsuitgaven is daarbij de meest directe kansrijke optie om de krapte structureel te verminderen. Daarnaast kan men – op het moment dat juist een omvangrijkere (semi)publieke sector de voorkeur heeft – ervoor kiezen om met belastingverhogingen de arbeidsvraag in de private sector af te remmen.

Stimuleren arbeidsaanbod zet geen zoden aan de dijk

Andere veelgehoorde opties, zoals het stimuleren van het arbeidsaanbod of het proberen te verhogen van de arbeidsproductiviteit in de marktsector kunnen wel wat druk van de ketel halen, maar deze maatregelen acht ING Research economisch gezien niet erg kansrijk aangezien de effecten op de krapte kortstondig zullen zijn. Investeren in de productiviteit van de semipublieke sector zorgt waarschijnlijk wat langer voor enige verlichting, maar lijkt zeker niet zo kansrijk als directe beperking van de (semi)publieke arbeidsvraag als gevolg van een lager ambitieniveau. Dit laatste biedt tegelijkertijd ook het bedrijfsleven meer ruimte om te groeien.