In een vandaag gepubliceerd verslag geeft de Europese Rekenkamer (ERK) aan dat veel EU-landen moeite hebben om de doelstellingen voor hergebruik en recycling van gemeentelijk afval te halen. Ook zijn ze nog steeds te sterk afhankelijk van stortplaatsen vanwege financiële beperkingen en tekortkomingen in hun afvalbeheerplannen. De auditors stelden vast dat de huidige recyclingmarkt met problemen kampt. In sommige gevallen wordt slechts een klein deel van het afval gescheiden ingezameld en bovendien dekken de door de burgers betaalde afvaltarieven niet altijd alle kosten voor afvalbeheer.
“Circulariteit is belangrijk voor het realiseren van de duurzame ontwikkelingsdoelstell
Aangezien in de EU-wetgeving duidelijk prioriteit wordt gegeven aan preventie, hergebruik en recycling van afval, zijn de doelstellingen en wettelijke vereisten voor de lidstaten hierop afgestemd. Dit komt ook tot uiting in de regels voor EU-financiering, waarin steeds meer de voorkeur wordt gegeven aan investeringen in de circulaire economie, met uitzondering van niet-duurzame praktijken zoals stortplaatsen. Er zijn echter aanzienlijke verschillen in de manier waarop de doelstellingen voor gemeentelijk afval in de EU worden bereikt. Zo is er in een aantal lidstaten weinig of geen vooruitgang geboekt op dit gebied. Om dit aan te pakken, is de Europese Commissie begonnen met het inleiden van inbreukprocedures, zij het met vertraging (voor de doelstellingen voor 2008 zijn deze pas in 2024 van start gegaan).
Een andere belangrijke uitdaging is volgens de auditors de levensvatbaarheid van de recyclingindustrie. Als er onvoldoende recyclinginstallaties zijn, kunnen de doelstellingen niet worden gehaald. In sommige lidstaten zijn dergelijke installaties echter schaars of dreigen — met name die voor kunststoffen — te worden gesloten als gevolg van stijgende kosten, een gebrek aan vraag naar hun output, en de invoer van goedkopere kunststoffen van buiten de EU. De auditors benadrukken dat het noodzakelijk is om een businesscase voor recyclers op te stellen. Daarbij moeten eerst de uitdagingen aan de vraag- en aanbodzijde in kaart worden gebracht die van invloed zijn op de interne markt voor circulaire producten en secundaire grondstoffen.
Op nationaal niveau hebben de auditors een aantal door de EU gecofinancierde afvalbeheerprojecten onder de loep genomen. Ze stelden daarbij zowel vertragingen bij de uitvoering als kostenoverschrijdingen vast. Verder constateerden zij dat in de gecontroleerde lidstaten (Griekenland, Polen, Portugal en Roemenië) de vooruitgang op het gebied van doeltreffend gemeentelijk afvalbeheer traag verloopt. Dit is te wijten aan onvoldoende overheidsfinanciering en het onvermogen om economische instrumenten volledig te benutten. Denk hierbij bijvoorbeeld aan de uitvoering van statiegeldsystemen, de verhoging van de stortbelasting en de toepassing van een afvaltarief op basis van het volume of gewicht van het geproduceerde afval (het beginsel van gedifferentieerde afvaltarieven). De stortbelastingen lopen zo sterk uiteen tussen de lidstaten dat afval om economische redenen soms zelfs naar andere landen wordt getransporteerd. Om dit probleem aan te pakken, bevelen de auditors aan om te beoordelen of harmonisatie van de stort- en verbrandingsbelastingen in de hele EU haalbaar zou zijn.
Achtergrond
Gemeentelijk afval bestaat voornamelijk uit verpakkingsmaterialen en bioafval (biologisch afbreekbaar tuin- en parkafval, en voedsel- en keukenafval). Doeltreffend beheer van gemeentelijk afval vereist niet alleen een goed georganiseerde gescheiden inzameling van verschillende materialen, passende infrastructuur voor sortering, verwerking, verbranding en/of storten, maar ook een levensvatbare markt voor de gerecyclede output. De huidige doelstellingen zijn vastgelegd in de kaderrichtlijn afvalstoffen, de richtlijn betreffende verpakking en verpakkingsafval en de richtlijn betreffende het storten van afvalstoffen (allemaal meermaals gewijzigd). De Commissie heeft nieuwe wetgeving op het gebied van circulaire economie aangekondigd die in 2026 moet worden vastgesteld, met als doel markt- en vraagproblemen op het gebied van recycling aan te pakken. De voornaamste bronnen van EU-financiering voor projecten op het gebied van gemeentelijk afval zijn de fondsen in het kader van het cohesiebeleid en de herstel- en veerkrachtfaciliteit.
