De complete Trouw Duurzame 100 van 2025 is gepubliceerd! Het is de jaarlijkse ranglijst met projecten die de wereld duurzamer maken. Lezers van Trouw konden in april initiatieven nomineren. De twaalf juryleden, deskundig op uiteenlopende duurzaamheidsterreinen, hebben al die projecten in twee stemrondes beoordeeld. Het resultaat: tien toplijstjes in tien categorieën – van sport tot landbouw en van kunst tot klimaat. De ranglijst staat vol ideeën en activiteiten van burgers, organisaties en bedrijven. Winnaar werd Meten=Weten (Frans Rooijers) dat zélf onderzoek doet naar pesticiden.
______________________________________________________
Gezondheid
1. Meten=Weten
Burgercollectief dat zelf ging onderzoeken waar bestrijdingsmiddelen uit de sierteelt belanden. Dat onderzoek leidde mede tot baanbrekende uitspraken van de rechter.
2. PharmaSwap
Online platform om verspilling van medicijnen tegen te gaan. Maakt de uitwisseling mogelijk van medicijnen die tegen hun houdbaarheidsdatum aan zitten.
3. Caring Doctors
Deze zorgprofessionals willen ‘mens, dier en natuur’ gezonder maken, bijvoorbeeld door een plantaardiger eetpatroon. Tijdens diners gaan artsen, beleidsmakers en bioboeren hierover in gesprek.
4. FrisseWind.nu
Bezorgde ouders uit Kennemerland komen op voor een gezonde leefomgeving. Hun doel: de activiteiten van Tata Steel in IJmuiden mogen niet langer de volksgezondheid schaden.
5. Groene Zorg Alliantie
Zorgmedewerkers voor een ‘eco-positieve zorg’. Ze brachten een boek uit, verzorgen een podcast, doen aan (inter)nationale lobby en organiseren het Groene Zorg Festival.
6. Klimaatgesprekken
Klimaatactie is de beste remedie tegen klimaatzorgen. Dit netwerk van (vrijwillige) klimaatcoaches baseert zich op psychologische inzichten.
7. AARDige Buren
Ondersteunt omwonenden bij rechtszaken tegen het gebruik van bestrijdingsmiddelen in de landbouw, maar regelt ook gesprekken tussen telers en omwonenden om rechtszaken te voorkomen.
8. Hulpmiddelen Heruitgifteproject
Gaat verspilling in de zorg tegen door bijvoorbeeld verband en incontinentiemateriaal te verzamelen. Begon bij een apotheek in Bergen op Zoom, inmiddels doen 70 zorgpartijen mee. 9. Stadsgeneeskunde
Besteedt met 30 vrijwilligers extra aandacht aan het groenonderhoud in Rotterdamse wijken. Doel is een schonere en gezondere wijk én gelukkige vrijwilligers.
10. Comité Schone Lucht
Stichting die met succes ageert tegen biomassacentrales. Speelde een grote rol bij het tegenhouden van het plan voor een grote centrale in Diemen.
______________________________________________________
Start-ups en sociaal ondernemen
1. Kalverliefde Zuivel
Kalverliefde verkoopt zuivel van koeien die hun eigen kalfje zogen. Kalf en koe blijven drie maanden bij elkaar. De melk, afkomstig van zeven boeren, ligt intussen ook in zo’n 1000 supermarkten.
2. True Price
Wat is de werkelijke prijs van een product, als je bij de productie het milieu én andere mensen niet schaadt? Die vraag staat centraal bij True Price; de methode krijgt intussen navolging bij overheden en bedrijven.
3. 2100
Bestuurders bij bedrijven en instellingen zijn vaak de 50 al gepasseerd. 2100 leidt jongeren op voor rollen in bijvoorbeeld een raad van toezicht, zodat het perspectief op lange termijn (het jaar 2100) meer centraal komt te staan.
4. Wilder Land
Bedrijf dat thee en andere drankjes maakt van (on)kruid dat boeren verbouwen op een deel van hun land. Dit stimuleert de biodiversiteit. Ziet zichzelf als de regeneratieve versie van Unilever.
5. Jungle Blocks (The Urban Jungle Project)
In steden is vaak weinig ruimte voor groen. Daarom ontwikkelt Jungle Blocks verplaatsbare constructies voor op daken en gevels, zodat er meer verkoeling en biodiversiteit komt op plaatsen die daarvoor lastig geschikt te maken zijn.
6. Boxo Return
Boxo ijvert voor een universeel systeem voor herbruikbare postpakketten. Met verzendverpakkingen zou het net zo moeten gaan als met bierkratjes, is het idee. Daarbij werkt Boxo nu aan landelijke dekking.
7. Digitaal Dorpsplein
Digitaal Dorpsplein probeert plaatselijke netwerken te stimuleren. Juist online kunnen boer, bakker en burger weer met elkaar worden verbonden tot een lokale en duurzame economie. Met Zwartsluis als pioniersdorp.
8. Pakt
Pakt maakt glazen verpakkingen herbruikbaar door ze in te zamelen, te wassen en opnieuw aan te leveren bij producenten. Winkels als Ekoplaza, Odin en Jumbo experimenteren al met dit systeem.
9. Hollands Wol Collectief
Het is zonde om schapenwol weg te gooien. Dit bedrijf maakt er halffabrikaten van. Die zijn bruikbaar, bijvoorbeeld als vilt of vulling in meubels en kussens, in plaats van synthetisch materiaal.
10. Nooch.Earth
De sneaker van Nooch.Earth is een eerlijke schoen die je na gebruik kunt begraven in je tuin omdat al het materiaal volledig afbreekbaar is. Het bedrijf verkocht vorig jaar 2000 paar en wil dat verveelvoudigen.
______________________________________________________
Natuur
1. Meer Bomen Nu
Meer Bomen Nu verplant sinds 2020 zaailingen van jonge bomen naar plekken waar ze meer kans hebben om te groeien. In Nederland zijn op die manier intussen ruim 2 miljoen bomen verplant, met 25.000 actieve vrijwilligers.
2. Bos dat van Zichzelf is
Een stichting die natuur haar autonomie wil teruggeven. Een klein bos bij Doorn geldt als proeftuin. Deelnemers willen het bos redden en eigen rechten toekennen.
3. Hoopheggen
Zoveel mogelijk heggen planten met zoveel mogelijk mensen. Dat is de doelstelling van Hoopheggen. Bijna 80 kilometer aan heggen, goed voor dier en klimaat, zette deze club al in de grond.
4. Gevouwen Oevers
Kunstenaar en uitvinder Erik Hobijn wil de dalende bodem van Nederland weer ‘omhoog laten groeien’. Onder andere met in blokvorm gekweekt riet probeert hij het verdwenen veen te herstellen.
5. Het Levend Archief
Sommige inheemse plantensoorten hebben het zwaar. Dit project legt een ‘back-up’ aan, oftewel een nationale zadencollectie. Dit moet ervoor zorgen dat aanplant in de toekomst mogelijk blijft.
6. Bee Foundation
Veertig vrijwilligers treden op als dé belangenbehartigers van de bij. De aanleg van ‘bijenoases’ moet het insect ondersteunen. Scholen, bedrijven, gemeenten en boeren krijgen les.
7. Wilderful
Wilderful is een collectief van biologische kwekers en lokale bloemisten. Zij zetten een duurzame keten op waar consumenten lokale seizoensbloemen kunnen kopen die zonder chemische bestrijdingsmiddelen zijn geteeld.
8. Rooftop Revolution
Rooftop Revolution wil de 400 vierkante kilometer aan platte daken gebruiken om natuur terug te brengen in het stedelijk gebied. De stichting adviseert bedrijven, organisaties en overheden die daarmee aan de slag willen.
9. Streektuinen
Streektuinen probeert ervoor te zorgen dat tuinen de lokale natuur versterken. Met 25 verschillende ‘streektuinmengsels’ leveren ze maatwerk, passend bij de natuur in verschillende delen van Nederland.
10. Tuinrangers
Bij Tuinrangers geven vrijwilligers een advies op maat om tuinen biodivers én klimaatbestendig te maken. Via een project in 16 proefgemeenten zijn inmiddels 7500 tuineigenaren geholpen. Uitbreiding ligt in het verschiet.
______________________________________________________
Wetenschap en onderwijs
1. Leren voor Morgen
Organisatie die overal in het onderwijs duurzaamheid stimuleert, bijvoorbeeld door docenten, studenten, overheden en bedrijven samen te brengen.
2. Earth System Justice
Project van de Amsterdamse hoogleraar Joyeeta Gupta. De ambitie: een wereldwijde grondwet tegen klimaatonrechtvaardigheid waarvoor iedereen ideeën kan aandragen.
3. Climate Obstruction NL
Wetenschappers wisselen kennis uit over ‘klimaatobstructie’, de manier waarop machtige partijen verandering tegenhouden die nodig is tegen klimaatverandering.
4. Teachers for Climate
Deze organisatie integreert duurzaamheid in het onderwijs en schreef daarvoor een lesmethode en een handleiding voor docenten en onderwijsbestuurders.
5. Voedselbosvak
Twee studenten zetten zelf hun eigen vak voedselbosbouw op aan de Universiteit van Amsterdam. Dat was vorig jaar voor het eerst te volgen.
6. The Green Village
Proeftuin op de TU Delft Campus waar ondernemers, studenten, overheden en burgers samenkomen om duurzame innovaties te onderzoeken en te testen.
7. Klimaathelpdesk
De plek waar iedereen een wetenschappelijk onderbouwd antwoord kan krijgen op zijn klimaatvraag. Elk antwoord wordt door een tweede wetenschapper gecheckt.
8. Scientist Rebellion NL
Alleen wetenschappelijke artikelen publiceren verandert te weinig. Deze wetenschappers voeren daarom ook actie om klimaatverandering te stoppen.
9. Rotterdam Vakmanstad
Organisatie die kinderen lessen geeft om goed voor zichzelf, de ander en de natuur te zorgen. Bijvoorbeeld door te tuinieren, te koken en via judolessen.
10. NatuurCollege
Niet alleen biologen hebben iets met natuur. Dit netwerk aan de Wageningen Universiteit (WUR) wil natuuronderwijs ook buiten de universiteit brengen.
______________________________________________________
Kunst en design
1. Future Materials Bank
Een database met duurzame en natuurlijke materialen om kunst mee te maken. Zowel fysiek (in Maastricht) als online toegankelijk.
2. Dutch Design Week
Jaarlijks kunnen bezoekers in Eindhoven op dit evenement ervaren hoe een duurzame toekomst eruit kan zien, via de verbeeldingskracht van ontwerpers.
3. Studio Claudy Jongstra
Duurzaamheid, autarkie en samenwerking zijn de uitgangspunten voor de kunst van Claudy Jongstra. Ze benut natuurlijke en lokale materialen.
4. Joline Jolink Fashion Farm
Ontwerper Joline Jolink maakt duurzame mode. Bij een voormalige boerderij in Welsum experimenteert zij met gewassen voor natuurlijke grond- en verfstoffen.
5. How to Start a Movement
Deelnemers buigen zich over de vraag ‘Wat als we één uur per dag wijden aan onze relatie met de aarde?’ Zij verbinden zo individuele reflectie met collectieve actie.
6. Klimaatmuseum
In dit pop-up-museum is kunst te zien die gaat over klimaat, milieu en natuur. Het museum streek recent neer in Tynaarlo en Amsterdam.
7. Only Planet
Only Planet is een reizende 360 graden-theatershow die mensen wil aanzetten tot een duurzamer leven. De grote première volgt in 2026.
8. Collectief Walden
Dit collectief maakt theater, muziek en andere kunst over mens en natuur. Daarin staan ‘hoop en leren omgaan met verandering’ centraal.
9. Theatergezelschap Gouden Haas
Het perspectief van mensen kantelen, van egocentrisch naar ‘eco-centrisch’. Dat is de missie van deze groep, die theater maakt over klimaat en natuur.
10. Hof van Cartesius
Coöperatie op het gebied van circulair en groen ondernemen. Het door Charlotte Ernst ontworpen Hof zit vol creatieve ondernemers, ofwel ‘Hofleden’.
______________________________________________________
Landbouw
1. Vakbond voor Dieren
Organisatie die streeft naar de erkenning van rechten voor ‘werkende dieren’. Dieren krijgen op die manier een betere positie.
2. Sociale Voedseltuin
Hier oogsten mensen met weinig geld zelf verse groenten en fruit. Het doel is om gezonde voeding toegankelijk te maken.
3. Mensa Mensa
Kantine in Rotterdam-Zuid met gezond en betaalbaar eten. Er kan ook worden gekookt voor thuis en er is voorlichting over gezond eten.
4. Herenboeren
Beweging die met lokale burgers coöperatieve boerderijen opzet voor duurzame voedselproductie. Sinds 2016 zijn er 23 boerderijen gestart.
5. Land van Ons
Deze coöperatie koopt grond namens ruim 30.000 deelnemers. Samen met een boer, die de grond pacht, worden biodiversiteit en landschap hersteld.
6. De Streekboer
Initiatief dat boeren en consumenten in Noord-Nederland met elkaar verbindt. Boodschappen van dichtbij kunnen worden afgehaald of thuisbezorgd.
7. Building Balance
Organisatie die het gebruik van duurzame gewassen als vlas en vezelhennep in de bouw stimuleert.
8. No Waste Army
Soms blijven boeren met een prima oogst zitten omdat een afnemer die toch niet wil. No Waste Army zoekt daar dan alsnog een bestemming voor.
9. Groentjessoep
Werkt met basisscholen door het hele land. Terwijl kinderen de groente proeven krijgen zij informatie over het belang van gezond eten.
10. Agricycling
Verzamelt groene reststromen, zoals gras van gemaaide plantsoenen. Boeren recyclen die tot compost om de bodem te verbeteren.
______________________________________________________
Religie en filosofie
1. Transitietaal
Geen broeikaseffect, maar een hete koolstofdeken. Jens van der Weele probeert de urgentie van klimaatverandering in de taal te laten doordringen.
2. Groene Moslims
Gaan voor een duurzame wereld vanuit een islamitische visie. Met lezingen, workshops en groene iftars. Er zijn inmiddels 100 groene moskeeën.
3. Our New Economy
Neoliberaal en neoklassiek denken eruit. Sociaal, duurzaam en systeemdenken erin. Die verschuiving wil deze stichting bewerkstelligen.
4. Genoeg om te leven
Wil dat mensen ‘vreugdevol’ kunnen leven zonder de aarde uit te putten. Deelnemers helpen elkaar om een eerlijke economie te bevorderen.
5. Plantje voor Morgen
Brengt gedetineerden in verbinding met duurzaam tuinieren en koken. Dat komt het perspectief op de toekomst in gevangenissen ten goede.
6. Klimaatwake Amsterdam
Bijeenkomsten voor klimaatactivisten om de gemeenschap te versterken en elkaar te steunen bij somberheid over het klimaat.
7. Groene Kerken
Moedigt kerkgemeenschappen aan om groene stappen te zetten. Inmiddels zijn meer dan 500 kerken uit meer dan 20 denominaties aangesloten.
8. Ivtar
De traditionele maaltijd aan het eind van de ramadan, maar dan vegetarisch. Ivtar organiseert dit jaarlijks en deelt daarbij ook recepten.
9. Project Religie en Klimaatverandering
Tilburgs onderzoek naar religieuze beelden en retoriek die zowel klimaatactivisten als -sceptici gebruiken. Die zeggen iets over de spirituele waarden achter het debat.
10. Het Netwerk/Niet in je Eendje
Probeert jongeren achter hun beeldscherm vandaan te krijgen om zich zonder wifi aan elkaar te verbinden: zowel menselijk als planeetvriendelijk.
______________________________________________________
Energie en klimaat
1. Advocates for the Future
Deze advocaten zetten zich in voor een schonere toekomst, bijvoorbeeld door de juridische strijd aan te gaan met grote vervuilers.
2. Lab Toekomstige Generaties
Streeft naar een samenleving die rekening houdt met toekomstige generaties, onder meer door een ombudsman in te stellen die hun belangen vertegenwoordigt.
3. FIXbrigade
Handige werklieden helpen mensen met een smalle beurs om hun huis energiezuiniger te maken.
4. Fossil Free Lawyers
IJvert voor een transparante juridische sector, die juist de belangen van de rechtsstaat en mensenrechten dient in plaats van fossiele belangen.
5. KnopOm
Bedrijf dat juist de huizen van mensen in energiearmoede verduurzaamt. Zo dalen hun woonlasten en hebben zij een prettiger én duurzamer huis.
6. GOED
Coöperatie die groene stroom opwekt en de winst deelt met maatschappelijke organisaties die werken aan gelijke kansen en armoedebestrijding.
7. Aardehuizen Olst
Zelfvoorzienende en klimaatbewuste wijk in Olst. Huizen zijn gebouwd met natuurlijk en afvalmateriaal. Er is een eigen drinkwatervoorziening en waterzuivering.
8. GroenPensioen
Deze organisatie wil pensioenfondsen ertoe bewegen om niet meer te beleggen in de fossiele industrie en te beginnen met duurzame investeringen.
9. Grootouders voor het klimaat
Deze groep burgers op leeftijd geeft de toekomstige generaties een stem. Ze willen de aarde leefbaar houden voor hun kleinkinderen.
10. Dorpsmolen Reduzum
Reduzum heeft al sinds 1994 een dorpsmolen waarvan de opbrengsten worden geïnvesteerd in leefbaarheid. In 2022 werd de oude molen vervangen door een grotere.
______________________________________________________
Hergebruik en afval
1. Repair Café
Niet weggooien maar repareren. Volgens die filosofie helpen wereldwijd inmiddels ruim 56.000 vrijwilligers om spullen een tweede leven te geven.
2. Circulair Friesland
Deze organisatie wil dat Friesland in Europa het beste scoort op biomaterialen en hergebruik.
3. Green Phenix
Sociale onderneming op Curaçao. Verzamelt plastic afval om dat te verwerken tot nieuwe producten en adviseert Caribische eilanden over duurzaamheid.
4. Plastic Soup Surfer
Een van de aanjagers van de invoering van statiegeld op plastic flesjes. Probeert statiegeldbeleid te versnellen via internationale surfexpedities.
5. Mission Reuse
Vraagt aandacht voor meer hergebruik en minder wegwerpverpakkingen. Van campagnes tot iets concreets als een universele herbruikbare wijnfles.
6. Zero Waste Nederland
Dit team helpt mensen om in hun dagelijks leven afval en verspilling uit te bannen. Hoe? Hergebruiken en consuminderen.
7. Afval naar Oogst
Burgers zetten hun gft-afval om in vruchtbare compost, om te benutten in buurttuinen met biologische groente- en fruitteelt.
8. Wad van Waarde
Wil plasticvervuiling tegengaan – in het bijzonder rond de Waddenzee – door meer herbruikbare materialen als vlas te telen in Noord-Nederland.
9. Clothing Loop
Ontvang een tas vol kleding van iemand anders en geef een deel van je eigen garderobe door. Zó beperken deelnemers nieuwe aankopen.
10. Schone Rivieren
Vrijwilligers ruimen zwerfafval op langs rivieren en monitoren hun vondsten om de bron op te sporen. Hun doel: een plasticvrije delta in 2030.
______________________________________________________
Sport
1. Fossil Free Football
Deze voetbalfans komen in het geweer tegen fossiel sponsorgeld in het profvoetbal. Zij zetten voetbalorganisaties onder druk en bereiken een groot publiek.
2. Circular Rubber Platform
Tennisballen, atletiekbanen, wetsuits en fietsbanden: in de sport wordt veel rubber gebruikt. Dit platform werkt met bijna 100 aangesloten organisaties aan meer hergebruik.
3. ClubHub
Oude sportkleding en -materialen moeten gaan dienen als grondstof voor nieuwe. Bij veel verenigingen zijn inzamelplekken.
4. Velor
Oud-prof Tom Leezer zette dit bedrijf op dat nieuwe wielershirts maakt van gerecycled materiaal. Velor groeit snel: van 300 shirts in 2023 naar 5000 in 2024.
5. Sportploeg voor de Eeuw
Dit initiatief geeft topsporters cursussen om zich meer uit te spreken over duurzaamheid en andere maatschappelijke thema’s.
6. Sport NL Groen
Diverse organisaties, waaronder NOC-NSF, werken samen aan onder meer de reductie van kooldioxide-uitstoot en de verduurzaming van sportaccommodaties.
7. Cycling4Climate en Running4Climate
Al sportend aandacht voor duurzaamheid. Bijvoorbeeld met een fietstocht langs de kustlijn die ontstaat als de zeespiegel stijgt.
8. Boldwill
Maakt sportkleding van duurzame en gezonde materialen als biokatoen, houtvezels en hennep. Werkt ook aan ‘de eerste plasticvrije sportsok ter wereld’.
9. Renewaball
Verzamelt tennis- en padelballen bij clubs in heel Europa. Het rubber wordt hergebruikt en het vilt vervangen door afbreekbare schapenwol.
10. Vegan Runners
Deze groep strijdt tegen het vooroordeel dat een sporter dierlijke eiwitten nodig heeft. Zet veganisme al hardlopend op de kaart.
Beeld: Brechtje Rood
