Heineken trok uiteindelijk toch het boetekleed aan. Hoewel de drankengigant eerst haar verantwoordelijkheid doorschoof naar haar dochteronderneming in Rusland, kwamen er recent wel nog excuses. Heineken had, achteraf toegegeven, toestemming verleend voor het lanceren van 61 nieuwe producten in Rusland. De reden? Heineken wilde “haar verantwoordelijkheid nemen”. De onderneming legt uit dat het de nieuwe producten wel moést lanceren. Dochterlief ging anders misschien kopje onder; iets dat volgens Heineken strafbaar is onder de Russische vlag. Daarnaast, beargumenteert Heineken, kan ze toch niet haar werknemers in de Siberische kou laten staan?

Het valt op dat Heineken zich beroept op het nemen van verantwoordelijkheid. Ze is hierin niet de enige. Andere Nederlandse bedrijven, zoals Philips, JDE Peet’s en ING gebruiken eenzelfde soort redenering. Zo vindt Philips haar besluit om te blijven verantwoordelijk omdat het bedrijf alleen medische hulpmiddelen meent te leveren, JDE Peets omdat het “noodzakelijke goederen” levert en ING omdat ze juist de Russen wel hun leningen wil laten afbetalen.

Met andere woorden: al deze bedrijven zeggen eigenlijk dat zij liever niet in Rusland zitten, maar dat ze vanwege hun “verantwoordelijkheidsgevoel” geen andere mogelijkheid zien dan te blijven. Je kan daarbij wel je vraagtekens zetten bij de verkoop van noodzakelijke goederen zoals scheerapparaten, koffie en thee. Daarbij zijn er nog andere redenen om aan te nemen dat in Rusland blijven niet de meest verantwoordelijke optie is.

Er valt te bediscussiëren wat verantwoordelijkheid nemen precies inhoudt. In ieder geval zijn er wel een aantal zaken die je met zekerheid onverantwoord kan noemen. Zo is het financieren van een oorlog tegen een soeverein land, onverantwoord. Roepen dat je, à la Sywert van Lienden, handelt uit een publiek belang en tegelijkertijd je eigen zakken vult, valt ook duidelijk onder het kopje onverantwoord.

Bovendien betekent verantwoordelijkheid nemen het aanvaarden van de consequenties van je eigen handelen, en daar acties aan verbinden. Ook als je bedrijf géén winst ontvangt uit Rusland, zoals Heineken beweert. Dus als de consequentie van de economische toegevoegde waarde van een bedrijf is dat je de Russische oorlogskas financiert door belasting te betalen, dan dient de onderneming hiervoor te compenseren aan Oekraïne.

Het moreel verantwoorden van activiteiten van Nederlandse bedrijven in Rusland is überhaupt zeer lastig. Maar wil je als onderneming wel een begin maken met het nemen van verantwoordelijkheid? Stort dan eerst het equivalent van de aan Rusland betaalde belasting en gemaakte winst op een rekening die ten goede komt aan Oekraïne. Bijvoorbeeld een NGO die Oekraïners helpt met échte noodzakelijke goederen.

Stijn Scholten, project manager sustainability & responsible investment bij VBDO