Heel vaak wordt het weggegooid, maar koffiedik is echt niet waardeloos. Het biedt veel meer mogelijkheden dan je verwacht. Met de unieke eigenschappen kun je met koffiedik wandtegels, leistenen of kledinghangers maken. Of gebruiken voor het verven van kleding, als cosmetisch ingrediënt of het kweken van oesterzwammen. Onverwacht veel mogelijkheden voor duurzaam gebruik van deze drab dus. Olaf Vermeulen van OVPolymers (foto), Marie Claire Zernitz van Caffe Inc en Mark Slegers van Rotterzwam leggen uit hoe ze op het idee kwamen.
Fabrikant en leverancier OVPolymers is gespecialiseerd in biobased, gerecyclede kunststoffen vanuit hernieuwbare materialen, gerecyclede bronnen en koffiedik. Olaf Vermeulen is van oorsprong een ontwerper én oprichter van het bedrijf: “We zijn in 2016 gestart als designbureau met als doelstelling om duurzame kunststofproducten te ontwerpen. Daarbij wil je uiteindelijk naar gerecycled of biobased materialen toe. Maar kunststof van suikerriet trekt niet genoeg aandacht: daarvoor willen consumenten geen meerprijs betalen. “Hoe dan wel?”, vroegen we ons af. Eigenlijk heel grappig. In een koffiebar kwamen we erop koffiedik in kunststof te stoppen.”
Van alle markten thuis
Olaf ontwikkelde een soort biobased granulaat voor kunststof op basis van koffiedik. “We zijn gestart met het koffiedik vanwege de marketingkracht. Mensen vinden een koffiekopje van koffiedik geweldig. Gaandeweg vonden we dé manier om koffiedik te verwerken, zodat het heel sterke kunststof wordt. Een lang, uniek ontwikkeltraject dat natuurlijk geheim blijft. Voordat ons koffiedik binnenkomt, wordt het gedroogd en op een speciale manier verwerkt. Na deze behandelingen gaat het voor productie naar eindafnemers. Dit resulteert in verschillende eindproducten: van auto-onderdelen en leistenen tot kledinghangers. Er bestaat nu zelfs een collectie in koffiekopjes en wandtegels, onder ons losse merk.”
Bruikbaar advies in plaats van koffiedik kijken
OVPolymers zamelt koffiedik in bij grote horecazaken als Starbucks en Costa Coffee. “De hoeveelheid die wij ophalen groeit nog steeds. Voor 2025 is het onze ambitie om onze eigen koffiekopjes en wandtegels op de markt te brengen. Ik ben uiteindelijk ooit gestart als productdesigner.” Het bedrijf maakte eerder gebruik van de kennis en het netwerk van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO), naast de SIB-subsidie. “Ik heb nu regelmatig contact voor vragen over wet- en regelgeving en nieuwe ontwikkelingen binnen ons bedrijf.” OVPolymers gebruik heeft gemaakt van de WBSO-regeling.
‘Onze oprichter komt uit het land van de koffie’
Sinds een paar jaar is Marie Claire Zernitz CEO van Nederlandse start-up Caffe Inc. dat met een speciale extractietechniek olie en kleurstof uit koffiedik haalt. De kleurstof kan gebruikt worden voor het verven van kleding. Marie Claire vertelt over de oprichting van Caffe Inc. in 2021: “Mijn compagnon Evaluna komt uit Costa Rica, hét land van de koffie. In Costa Rica is er altijd wel iemand die een link heeft met een koffieplantage. Vanuit haar interesse om iets te doen wat dicht bij haar hart ligt, onderzocht zij hoe je componenten in koffiedik kunt verwaarden. Zij deed dit met hulp van subsidies. Ze zag zoveel potentieel dat ze besloot om een bedrijf op te zetten.”
Afval? Juist goede componenten!
Caffe Inc. zamelt koffiedik in van bedrijven en instellingen vooral uit de regio rond Amsterdam. Het koffiedik wordt eerst gedroogd. Dan volgt het extraheren van koffieolie. Marie Claire licht het proces toe: “Maar 20% van de koffiebonen belandt in je kopje koffie. De overige 80% is afval. Maar dit afval bevat nog een heleboel componenten om op te waarderen. En één daarvan is koffieolie: heel rijke olie met veel goede eigenschappen door het hoge aandeel antioxidanten. Antioxidanten bevatten goede eigenschappen voor cosmeticaproducten. Ze gaan huidveroudering tegen en beschermen je huid en haar tegen de invloeden van buitenaf. De olie moet nog wel zo verwerkt worden dat die ook goed toepasbaar is in de industrie.”
De olie van Caffe Inc. wordt gebruikt als ingrediënt voor gezichtscrème, zeep en shampoo. “Van oudsher was de geschiktheid van koffiedik al bekend. In Zuid-Amerikaanse landen wordt koffiedik vaak op het gezicht gesmeerd. Alleen in Nederland werd nog niets gedaan met dit restproduct.”
Verf voor textiel en papier
Caffe Inc. haalt ook kleurstoffen uit koffie om textiel en papier mee te verven. Een interessante ontwikkeling volgens Marie Claire, omdat de verfindustrie een heel vervuilende industrie is. “Vanwege onze beperkte middelen ligt onze focus momenteel op koffieolie. We kregen van de overheid DEI+-subsidie, die bedoeld is voor innovaties gericht op verduurzaming. Het is fijn dat de Nederlandse overheid bedrijven steunt die innovatieve producten maken. Alles wat je doet is nieuw, dus het gaat niet meteen goed. Je hebt meer tijd nodig om dingen te ontdekken, voordat je je bedrijf commercieel kunt maken. Ik ben ook blij dat ik via Caffe Inc. kan bijdragen aan verduurzaming.”
‘Ik wilde meer dan alleen rapportjes schrijven’
Een bedrijf dat op een hele andere manier koffiedik gebruikt is het Rotterdamse bedrijf Rotterzwam. Zij produceren er oesterzwammen mee. De zwammen worden daarna verwerkt in vegan snacks, zoals bitterballen, kroketten of saucijzenbroodjes. Mark Slegers is één van de medeoprichters en nu directeur van Rotterzwam. “Ik ben biotechnoloog en werkte jarenlang bij grote energiebedrijven. Ik zocht naar meer duurzame betekenis voor de toekomstige generaties. Dat leefde bij de grotere bedrijven niet echt en ik wilde meer dan alleen maar rapportjes schrijven over duurzaamheid. Rotterzwam ontstond toen ik in aanraking kwam met het concept van het kweken van paddenstoelen op koffiedik.”
In de kelder van een oud zwembad
Het bedrijf vestigde zich in 2013 op een zeer bijzondere locatie: de kelder van het voormalige Tropicana-zwembad (inmiddels BlueCity), aan de Maas in Rotterdam. “De kelder zorgde voor goede omstandigheden om zwammen te kweken. We kregen vrij snel aandacht van de media, omdat we in een gek pand zaten. Daarna werd het zwembad te koop gezet en dreigde er voor ons uitzetting. We hebben toen BlueCity opgezet. Dit bedrijf richt zich op de stad van de toekomst, waar circulair wonen en werken centraal staat. Voor (startende) ondernemers is hier ruimte voor het uitvoeren van nieuwe ideeën, onder andere door het aan elkaar koppelen van reststromen. Inmiddels is de kwekerij opgeschaald en is Rotterzwam actief in verschillende steden. Wij zijn nu zelf gevestigd in een pand in Delfshaven. Dat leent zich beter voor grootschalige productie.”
Onderscheidend en ambitieus
Volgens Mark zijn er in Nederland 14 bedrijven die zich bezighouden met het kweken van oesterzwammen op koffiedik. “Met onze methode verwerken we op grote schaal koffiedik in combinatie met andere stedelijke reststromen. Zo kunnen we verschillende paddenstoelsoorten kweken, zoals: shiitake, de koningsoesterzwam en de pruikzwam, ook wel lions mane genoemd. Die laatste is ook bedoeld voor medicinale toepassingen. Onze snacks verkopen we vooral aan horecazaken. We hebben de wens om op landelijk niveau te leveren. Ook aan supermarkten, maar die eisen dat je een hoog volume kan leveren.”
Ook zou nog meer overheidsondersteuning van pas komen voor Rotterzwam. “We hebben pas weer onze wens geuit om alle koffiedik-afval van de overheid te verwerken. Maar de gestelde eisen zijn niet haalbaar. Dat is jammer. Ik zou graag willen dat er wat meer aandacht voor kleinere, innovatieve bedrijven komt. De subsidie die wij kregen kwam van het programmamanagement Kansen voor West. Dit zijn programma’s gericht op het bevorderen van de concurrentiekracht van West-Nederland, met economische focus en een sociale component.”
Op zoek naar de slimste weg van idee naar innovatie? De RVO-adviseurs kennen de route. Bent u verder op zoek naar financiële ondersteuning voor uw (circulaire) plannen? De subsidie- en financieringswijzer van RVO helpt u hierbij. Het Versnellingshuis helpt ondernemers eveneens bij circulair ondernemen.