Met een ommezwaai van het belastingstelsel kan écht de ommezwaai gemaakt worden naar een circulaire economie, betoogt Hein Brekelmans van ABN AMRO’s Sustainable Finance Desk. “Het huidige belastingstelsel beloont niet-duurzaam ondernemen. Ex’tax moet daar verandering in brengen.”
Ex’tax pleit voor een lastenverschuiving: het hoger belasten van het gebruik van natuurlijke hulpbronnen en het verlagen van de lasten op arbeid. Het effect voor de overheid is budget-neutraal.
“De traditionele, lineaire economie is vandaag de dag nog altijd dominant ten opzichte van de circulaire economie. Dat komt mede doordat circulair ondernemen lang niet altijd loont. Bedrijven worden hier soms zelfs voor gestraft. En dat heeft onder andere te maken met ons fiscale stelsel.
In een lineaire economie worden grondstoffen gedolven en verwerkt tot eindproducten. Deze worden gekocht en na gebruik weer weggegooid. Fabrikanten hebben baat bij het verouderen van hun producten. Deze worden ontworpen om na verloop van tijd stuk te gaan, waardoor de consument blijft consumeren. Zo lang natuurlijke hulpbronnen ten overvloede beschikbaar waren en milieuvervuiling alleen op de achtergrond speelde, was dit voor niemand een probleem.
Van sloopkogel naar ‘panden oogsten’
Inmiddels zien we in dat dit lineaire systeem niet langer houdbaar is. Grondstoffen zijn schaars geworden, de aarde dreigt door opwarming onleefbaar te worden en het verwerken van afval wordt steeds meer een uitdaging. Daarom moeten we van een lineaire economie, gebaseerd op verbruik, naar een circulaire economie, gebaseerd op het hergebruik van grondstoffen, materialen en producten. Reparatie, remanufacturing, refurbishment en recycling zijn manieren om hier invulling aan te geven.
Een sprekend voorbeeld zien we in de bouw. Is een gebouw afgeschreven, dan wordt het in een lineaire economie met de sloopkogel gedegradeerd tot puin. In een circulaire economie worden materialen zoals beton en hout en losse onderdelen zoals kozijnen, hergebruikt. Slooppanden worden ‘geoogst’. Een voorbeeld van een ‘oogstbedrijf’ is New Horizon. Deze onderneming gebruikt de stad als ‘bron’ en maakt grondstoffen en materialen uit donorgebouwen geschikt voor hergebruik.
Sociale en ecologische waarde
In een circulaire economie wordt sociale en ecologische waarde toegevoegd aan de maatschappelijke winst. Waarde die niet in euro’s gemeten wordt en daardoor vaak niet meegenomen wordt in economische beslissingen. Weliswaar doen steeds meer bedrijven aan ‘geïntegreerde waarderapporten’ of plakken ze een ‘eerlijke prijs’ op producten, maar dat is op dit moment nog geen markstandaard.
Zo worden bedrijven gestimuleerd om hun activa zo snel mogelijk af te schrijven naar nul, terwijl de circulaire economie juist gebaat is bij behoud van waarde van producten. Een van de belangrijkste kenmerken van ons boekhuidkundig systeem, afschrijvingen, staat daarmee haaks op de principes van de circulaire economie. Het ontmoedigt bedrijven om te huren, te leasen, of te betalen naar gebruik waarbij het product eigendom blijft van de leverancier.
Circulair ondernemen wordt fiscaal niet gestimuleerd
Bedrijven die circulair opereren hebben relatief veel personeel nodig. Zie het voorbeeld van het slopen versus het oogsten van panden: het verwijderen van de verschillende materialen om ze te kunnen hergebruiken is vele malen arbeidsintensiever dan het hanteren van de sloopkogel. Ook bedrijven die repareren, renoveren en onderhoud uitvoeren om producten een langere levensduur te geven, zijn relatief arbeidsintensief.
Terwijl de switch van een lineaire naar een circulaire economie dus minder materiaalgebruik en meer arbeid vraagt, zien we dat er in het huidige belastingstelsel vooral wordt geïnd op arbeid. Van alle belastinginkomsten in Europa is 51% afkomstig uit arbeid en slechts 6% uit materialen. Het uitputten van grondstoffen is hierdoor aantrekkelijk. En met een hoge belasting op arbeid wordt circulair ondernemen dus bemoeilijkt.
Verhoging van belasting op gebruik van natuurlijke hulpbronnen plaatst het bedrijfsleven voor uitdagingen. Als waterverbruik en CO2-uitstoot omlaag moeten, zorgt dat voor een prikkel om te innoveren met technologieën die het verbruik en de uitstoot beperken. Dit stimuleert circulaire activiteiten en het gebruik van bio-based en hernieuwbare materialen. Door toename van deze activiteiten wordt de kringloop ‘gesloten’ en de toepassing van duurzame materialen bevorderd.
Arbeid wordt aantrekkelijker
Het Ex’tax-systeem heeft nog meer positieve effecten. Als de belasting op arbeid daalt, wordt het in dienst nemen van mensen beter betaalbaar. Dit creëert werkgelegenheid. Hoewel de werkloosheid op het moment laag is, biedt dit kansen voor mensen die nu mogelijk buiten de boot vallen zoals laagopgeleide werknemers of mensen met afstand tot de arbeidsmarkt. Naast een verandering in de productie leidt zo’n fiscale ommezwaai dus tevens tot meer sociaal evenwicht.
Hein Brekelmans, Hoofd van de Sustainable Finance Desk (SFD) ABN AMRO. Dit artikel is eerder gepubliceerd op de website van ABN AMRO