In het NRC van 23 juli jl. schrijft Rosanne Hertzberger over de hoopvolle duurzame toekomst die er aan komt, met elektrisch verkeer en kernfusie. Die stelling verdient een correctie.
In het zojuist verschenen nieuwe Club of Rome Rapport Limits and Beyond, ter gelegenheid van 50-Jaar Grenzen aan de Groei, gepubliceerd in 1972, worden de wortels geanalyseerd van de grote maatschappelijke, technische en economische misverstanden die sindsdien over dat beroemde rapport zijn ontstaan. Ooit begonnen met de beroemde ontkenning van Nobelprijswinnaar Robert Solow in 1974: ‘de wereldeconomie kan het zonder natuurlijke hulpbronnen doen’, hetgeen de Wall Street Journal vertaalde naar ‘It is not economic to save the Planet’. Om de groeigrenzen te overwinnen zijn duizenden uitvluchten bedacht, en de hoop op overvloedige energie was altijd de belangrijkste factor. Kernenergie zou ‘Too cheap to meter’ worden.
Aan kernfusie-ontwikkeling werd sinds 1950 ongeveer 200 miljard besteed. De Nederlandse partner was het FOM (Fundamenteel Onderzoek der Materie), o.l.v. de gedreven prof. Kistenmaker.
De boodschap ging steeds over de doorbraak, het grote moment dat er een beheersbare fusiereactor gebouwd kon worden. Die belofte werd nooit ingelost. Geen enkele investeerder zal er instappen, en geen democratie zal het overleven. De luchtspiegeling blijft.
En dan de elektrische auto, die conform de ratio van de science fiction het gedroomde duurzame antwoord wordt op de snelweg naar de groene economie. De benzineauto gaat over de maatschappelijke verslaving aan een soort Coke, de electric vehicle (EV) of elektrische variant is Heroïne. Het satirische Franse tijdschrift Charlie Hebdo besteedde er op 1 juli jl. een heel nummer aan, onder de kop Groene Zwendel.
In de EV en in hernieuwbare energie worden ± 45 materialen verwerkt. Staal, aluminium, rubber, polymeren en textiel liggen voor de hand. Voor de batterijen en de boordcomputers zijn dat o.a. lithium, silicium, goud, lood, nikkel, koper, kobalt, selenium, materialen die schaars zijn of spoedig worden. De EV’s zijn energie-slurpende monsters tot 2500 kg. Ze gaan door de minimale wrijvingsverliezen lang mee, maar ze rijden grotendeels op kolenstroom, en ze putten de aarde uit. Ze worden door massaproductie niet goedkoper maar duurder. Bij recycling tijdens de sloop is met veel moeite 50% van deze materialen terug-winbaar, maar door de groei van het wagenpark en de oprakende primaire materialen nemen de hoeveelheden logaritmisch af. Een afgedankte Tesla is geen wrak maar een kostbare goudmijn, je kunt er alles met veel energie uithalen, met als netto-effect dat de prijs van de secondaire grondstoffen stijgt. Dat materialen (grondstoffen) ooit opraken wordt nauwelijks beseft. In de neoliberale economische theorie komen grondstoffen niet voor. Daar geldt de historische redenering van Milton Friedman: de markt en de innovatie lossen alles op, het gaat alleen om vraag en aanbod.
In die logica drukken we steeds meer geld om ook de laatste ertslagen (tot ± 3,5 km diep) te ontginnen, zonder te stuiten op het probleem van de bodemhitte op die diepte of technische barrières, of de finale kosten. Dus mag koper best duur worden, de economie betaalt toch wel, ook als daardoor het elektriciteitsnet zo duur wordt, dat de afnemer tenslotte €100 per KiloWatt/uur moet betalen.
Als een grondstof uitgeput raakt en het geld wordt steeds bijgedrukt om de laatste reserves te betalen dan eindigt dat piramidespel zoals de Reichs Mark in 1945: 1 miljoen RM voor een brood. Als er geen vis meer is, dan heeft het bijgedrukte visgeld geen waarde meer. Dan ligt tenslotte een papieren sticker op je bord met een afbeelding van een Hollandse Nieuwe. En als goud 100 x zo duur wordt en daarmee onbereikbaar, dan koop je voor een vermogen een gouden ring die bestaat uit inflatoir papier, niet meer van echt goud, want dat bestaat dan niet meer in de dagelijkse werkelijkheid.
Visgeld is geen onzin. Alle geld heeft een relatie met een grondstof. Goud en Zilver zijn zelfs geld als zodanig. Olie, Gas, Graan en Drugs worden in zwarte of grijswitte (of pseudo) monetaire eenheden verhandeld. De bancaire geldvoorraad werd ooit gestut door het goud in de kelder; het ligt voor de hand om bij de nieuwbouw van de Nederlandsche Bank in de catacomben ruimte te serveren voor een Grondstoffen Bank. De basis voor alle waarde creatie zijn de grondstoffen, en de energie om die te winnen en te verwerken.
Grondstoffen en materialen zijn bron van alle welvaart, met energie als de processor, en geld als het hulpmiddel, dus dient het duurzame monetaire beleid te worden aangedreven door een onderbouw van Resource Security.
Zweden wordt in 2023 voorzitter van de Europese Unie en wil dan dit thema inzetten om de Green Deal meer vaart te geven, of noem het realisme.
Alle economie begint met materialen, en die komen niet uit het heelal maar uit de naaste omgeving. Er is geen enkel groen, duurzaam materiaal, alles heeft een voetafdruk.
Ooit belegde het WWF zijn vermogen in wat men toen dacht duurzame netwerken, zoals telefonie en de digitale snelweg. Want productie en consumptie daarvan zouden grotendeels immaterieel zijn; luisteren, zingen, kijken, praten, communiceren. Later heette dat Brede Welvaart of Groene Groei.
Inmiddels weten we beter. De datacentra zuigen grondstoffen en energie aan als een tornado in de woestijn. De grondlegger van Cradle to Cradle, Michael Braungart, spreekt in dit verband van Slecht of Minder Slecht, en Takeda (=Nobel) prijswinnaar Bio Schmidt-Bleek, grondlegger van de Energie Wende en de Resource Wende, heeft het over de Groene Leugen. Nobelprijswinnaar Robert Solow hield in 1974 een rede voor de American Economic Association met het beroemde statement: ‘the world can in effect get along without natural resources’.
Als je dieper graaft dan ontdek je de wortels van dit zelfbedrog in de science fiction van o.a. Isaac Asimov (Foundation) en de natuurkundige Gerald O’Neill uit de jaren ’50 en ’60 met hun verhalen over enorme Galaxy Colonies; ook Freeman-Dyson, Goeller en Weinberg droomden van een mensheid die de planeet verlaat. (‘Principles of Infinite Sustainability’)
De grondstoffenlijst van het Universum heet het Periodiek Systeem. Wij hebben er enkele aan toegevoegd, die nooit zullen opraken.: Ignorium, Stupidium en Fantasium.
Wouter van Dieren, Club of Rome
Zojuist verschenen: Limits and Beyond, redactie Ugo Bardi (Florence), Dennis Meadows (Dartmouth) en Jurgen Randers (Oslo), t.g.v. 50 Jaar Limits to Growth van de Club van Rome. (205 pagina’s), Exapt Press, 2022.