Europese staten hebben de afgelopen jaren miljarden euro’s compensatie moeten betalen aan bedrijven  vanwege vermeende overtredingen van internationale handelsverdragen. Dat blijkt uit een onderzoek van Milieudefensie en Friends of the Earth Europe dat vandaag wordt gepubliceerd. Zo moest de Poolse overheid in 2005 na een schikking ruim 2 miljard euro betalen aan het Nederlandse Eureko (Achmea).

Het vandaag gepubliceerde onderzoek beschrijft 127 zogeheten investor-to-state dispute settlements, (ISDS) zaken tussen 1994 en 2014. Nog niet eerder werden zoveel zaken tegelijk onderzocht. Via ISDS kunnen buitenlandse bedrijven landen rechtstreeks aanklagen bij particuliere arbitragerechtbanken. Daarbij eisen zij compensatie voor wetgeving waarvan zij menen dat die hun winsten aantast. Heel vaak gaat het daarbij om wetgeving op het gebied van volksgezondheid, milieu en financiële stabiliteit.

Milieu en democratische besluitvorming onder vuur
Milieudefensie maakt zich ernstige zorgen over het feit dat 60% procent van de geïnventariseerde rechtszaken betrekking heeft op milieuwetgeving. Geert Ritsema, campagneleider Energie & Grondstoffen bij Milieudefensie: “Investeringsarbitrage en de daarmee gepaard gaande miljardenclaims vormen een reële bedreiging voor de volksgezondheid, het milieu en niet in de laatste plaats de democratische besluitvorming. Wij roepen de Tweede Kamer en het Europees Parlement op om niet akkoord te gaan met nieuwe handels- en investeringsverdragen die dergelijke claims mogelijk maken.” De organisatie vreest ook dat overheden door de dreiging van nog meer miljardenclaims kopschuw zullen worden bij het bedenken en doorvoeren van nieuwe milieuregels, zeker als de Europese Unie straks de nog veel omvangrijkere handelsverdragen (TTIP met de VS en CETA met Canada) gaat afsluiten[2].

Niet transparant en nauwelijks controleerbaar
Uit het rapport blijkt verder dat bijzonder veel informatie geheim wordt gehouden. Over minder dan de helft (48%) van de onderzochte zaken waren details via publieke bronnen beschikbaar. Ook is in slechts 11% van de gevallen uiteindelijk bekend gemaakt welke bedragen er zijn toegekend of onder welke voorwaarden is geschikt. De werkelijk uitgekeerde bedragen liggen naar alle waarschijnlijkheid vele malen hoger dan de 3,5 miljard die nu publiek bekend is.

Kleine economiën vaak doelwit
Kleine en relatief kwetsbare economieën bleken het vaakst doelwit van claims, zo blijkt 76% van de zaken gericht tegen nieuwe EU-lidstaten, veelal uit Oost-Europa, vooral Tsjechië lag zwaar onder vuur. Maar ook de Duitse belastingbetaler is de dupe. Het Zweedse Vattenval (NUON) claimt 4,7 miljard euro van onze oosterburen omdat die besloten hebben te stoppen met kernenergie. Milieudefensie heeft vooralsnog geen tegen Nederland ingediende claims gevonden. Die claims hangen echter wel in de lucht als de Europese Unie de TTIP of CETA verdragen zou tekenen. Amerikaanse en Canadese bedrijven zouden onder die verdragen bijvoorbeeld claims in kunnen dienen tegen het in Nederland geldende moratorium op het boren naar schaliegas